بهار کُردی؛ پیوندی دیرین میان طبیعت و فرهنگ
خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: کرمانشاه، با پیشینه‌ای کهن و فرهنگی غنی، هر ساله با فرارسیدن فصل بهار، جلوه‌ای تازه از زیبایی و سرزندگی را به نمایش می‌گذارد. این استان که در قلب زاگرس قرار دارد، با طبیعت سرسبز، کوه‌های سربه‌فلک‌کشیده، چشمه‌های جوشان و باغ‌های پرگل، یکی از زیباترین نقاط ایران در فصل بهار محسوب می‌شود. اما آنچه این فصل را در کرمانشاه متمایز می‌کند، نه‌تنها طبیعت بکر آن، بلکه جشن‌ها، آئین‌ها و رسوم خاصی است که با بهار پیوندی ناگسستنی دارند. بهار در کرمانشاه، همانند بسیاری از مناطق کردنشین، نه‌تنها تغییر فصل بلکه جشنی برای احیای هویت فرهنگی و تجدید پیوندهای اجتماعی است.
یکی از مهم‌ترین رویدادهای بهار در کرمانشاه، جشن نوروز است که با شور و شکوهی بی‌نظیر در این منطقه برگزار می‌شود. مردم کرد کرمانشاه، همانند دیگر اقوام ایرانی، نوروز را به عنوان نماد زایش دوباره طبیعت و آغاز سال نو گرامی می‌دارند. آئین‌های نوروزی در کرمانشاه، از روزهای پایانی اسفند آغاز شده و تا نیمه فروردین ادامه می‌یابد. خانه‌تکانی، پخت شیرینی‌های سنتی، تهیه لباس‌های نو و آماده‌سازی سفره هفت‌سین، از جمله سنت‌هایی است که مردم این دیار همچنان به آن پایبند هستند.
کرمانشاه در فصل بهار به یکی از زیباترین مقاصد گردشگری ایران تبدیل می‌شود. دشت‌های پر از گل‌های وحشی، به‌ویژه شقایق‌های سرخ و بابونه‌های زرد، تپه‌های سرسبز و رودخانه‌های پرآب، مناظری چشم‌نواز را پدید می‌آورند که گردشگران بسیاری را از سراسر کشور به این منطقه جذب می‌کند. یکی از مشهورترین مقاصد بهاری کرمانشاه، منطقه «تفرجگاه تاق بستان» است که علاوه بر طبیعت زیبا، آثار تاریخی برجسته‌ای از دوران ساسانی را در خود جای داده است.
همچنین، سراب نیلوفر، با دریاچه‌ای پر از نیلوفرهای آبی، و منطقه اورامانات، با خانه‌های پلکانی و معماری منحصربه‌فرد، از دیگر جاذبه‌های طبیعی این استان در فصل بهار هستند. این مناطق نه‌تنها جلوه‌ای زیبا از طبیعت بهاری دارند، بلکه به دلیل برگزاری جشنواره‌های محلی، فرصتی را برای آشنایی با فرهنگ کردی نیز فراهم می‌کنند.
موسیقی و شعر در فرهنگ کردی جایگاه ویژه‌ای دارد و در بهار، این هنرها بیش از هر زمان دیگری به گوش می‌رسند.
در روزهای بهاری، به‌ویژه در مراسم نوروزی، نوای دف و تنبور در جای‌جای کرمانشاه شنیده می‌شود. این سازهای سنتی، که بخش جدایی‌ناپذیر از موسیقی کردی هستند، در جشن‌ها، مراسم شادی و حتی آئین‌های عرفانی نقش اساسی دارند. گروه‌های موسیقی محلی، در کنار اجرای رقص‌های سنتی، فضایی پرشور و خاطره‌انگیز را برای مردم و گردشگران به وجود می‌آورند.
یکی دیگر از جلوه‌های ویژه بهار در کرمانشاه، برگزاری آئین‌های سنتی است که ریشه در تاریخ و اسطوره‌های این منطقه دارد. از جمله این آئین‌ها، «کوسه‌گردی» است که در برخی از روستاهای کرمانشاه برگزار می‌شود. در این مراسم، افرادی با لباس‌های خاص و چهره‌های رنگ‌آمیزی شده، به در خانه‌ها می‌روند و با اجرای نمایش‌های طنزگونه، ورود بهار را بشارت می‌دهند.
همچنین، مراسم «سه‌ر سال» که به معنای آغاز سال نو است، در برخی مناطق کردنشین استان برگزار می‌شود. در این مراسم، بزرگان فامیل گرد هم آمده و با نقل داستان‌های کهن، پند و اندرزهای اخلاقی را به نسل جوان منتقل می‌کنند.
اگرچه بسیاری از آئین‌های بهاری در کرمانشاه ریشه در تاریخ و سنت‌های کهن دارند، اما امروزه این جشن‌ها با جلوه‌هایی از زندگی مدرن نیز همراه شده‌اند. جشنواره‌های بهاری که در شهرها و روستاهای مختلف استان برگزار می‌شود، شامل نمایشگاه‌های صنایع‌دستی، بازارچه‌های محلی و برنامه‌های فرهنگی متنوعی است که به معرفی فرهنگ کردی و آداب‌ورسوم مردم این منطقه کمک می‌کند.
علاوه بر این، توسعه گردشگری در سال‌های اخیر باعث شده تا مردم کرمانشاه بیش از پیش بر حفظ و معرفی فرهنگ بومی خود تمرکز کنند. اقامتگاه‌های بوم‌گردی در روستاهای زیبا و تاریخی این استان، فرصتی را برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم آورده تا از نزدیک با زندگی و فرهنگ مردم کرد آشنا شوند.
بهار کردی؛ پیوندی دیرین میان طبیعت و فرهنگ در زاگرس
رضا موزونی، پژوهشگر و نویسنده کرمانشاهی، در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: در میان کردها، گاه‌شمار فصلی بر اساس تغییرات ملموس آب‌وهوایی تنظیم شده است. پس از بارش‌های سنگین برف و باران، مردم با دقت در نشانه‌های طبیعت، به دنبال کوچک‌ترین علامت امیدبخش از رسیدن بهار بوده‌اند.
وی افزود: طبق روایت‌های قدیمی، مردی در یکی از کوهستان‌های زاگرس، نخستین گل بهاری را دید و آن را برای حاکم منطقه برد. حاکم، این گل را نشانه‌ای از فرارسیدن بهار دانست و آن را گل نوروزی نامید.
موزونی همچنین به نقش درختچه تنگز به عنوان اولین پیام‌آور بهار اشاره کرد و گفت: درخت تنگز از نخستین گیاهانی است که در این منطقه شکوفه می‌دهد و مردم آن را نشانه‌ای از آغاز گرمای زمین و پایان زمستان می‌دانند.
این پژوهشگر کرمانشاهی تصریح کرد: اگرچه سند مکتوب دقیقی از زمان آغاز بهار کردی در دست نیست، اما بیشتر مردم مناطق کرمانشاه، ایلام و کردستان، پایان دی و آغاز بهمن را به‌عنوان زمان شروع بهار کردی می‌شناسند. در برخی مناطق، این تاریخ تا ۱۵ بهمن نیز متغیر است.
وی افزود: در باورهای مردم، این دوره زمانی با نمادهایی خاص همراه است. «دالگ اول وهار» یا «میم برجم» که در زبان کردی به معنای «گهواره بر دوش» است، به خانه‌ها سر می‌زند و از آش دانه کولانه که به مناسبت ورودش پخته شده، می‌خورد. در این باور، میم برجم، نماد زایش و باروری است و برخلاف شخصیت‌های معروفی همچون عمو نوروز یا بابا نوئل که مرد هستند، در فرهنگ کردی، پیام‌آور بهار یک زن محسوب می‌شود.
موزونی با اشاره به غذاهای محلی که در این ایام پخته می‌شوند، اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین خوراک‌های بهاری مردم کرد، آش دانه کولانه است که شامل گندم، عدس، نخود و ذرت بوده و غذایی بسیار مقوی به شمار می‌رود.
این پژوهشگر در ادامه به باورهای اسطوره‌ای مرتبط با پایان زمستان و ورود بهار اشاره کرد و گفت: یکی از کهن‌ترین روایت‌های کردی درباره کور سیای (پسر صیاد) است. طبق این افسانه، کور سیا برای پایان دادن به زمستان سخت، به کوهستان می‌رود و سنگی را که نماد مشکلات و سختی‌های مردم است، بر دوش خود می‌کشد. او در سرمای شدید، این سنگ را بر زمین می‌کوبد و زمین با یک آه عمیق، بیدار شده و بهار آغاز می‌شود.
موزونی در پایان تأکید کرد: بهار کردی، تنها یک تغییر فصلی نیست، بلکه نمادی از امید و رهایی از سختی‌های زمستان است. زمستان در این باورها، نشانه سختی‌ها و مشکلات زندگی است و بهار، با آمدن خود، شادی و گرما را به خانه‌های مردم بازمی‌گرداند. پسر صیاد، زمین یخ‌زده را از خواب بیدار کرده و خانم گل‌پوش بهار را به مردم مژده می‌دهد.
بهار کردی، با ریشه‌های عمیق در فرهنگ و طبیعت زاگرس، همچنان در زندگی مردم این منطقه جریان دارد و هر ساله، با آئین‌های کهن و سنت‌های دیرینه، نویدبخش روزهای بهتر و روشن‌تر است.
آغاز بهار کردی از نگاه اسطوره‌های کهن
اردشیر کشاورز، پژوهشگر کرمانشاهی، در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به تفاوت دیدگاه‌ها در مورد آغاز بهار کردی اظهار کرد: برخی معتقدند که اول بهمن آغاز بهار کردی است، اما این نظریه صحیح نیست، چرا که در این زمان همچنان سرما ادامه دارد و نمی‌توان آن را شروع واقعی بهار دانست.
کشاورز در ادامه به روایت‌های اسطوره‌ای مربوط به چله‌های زمستان اشاره کرد و گفت: در باورهای کردی، زمستان به دو دوره اصلی تقسیم می‌شود؛ چله بزرگه که ۴۰ روزه است و از اول دی‌ماه آغاز می‌شود و چله کوچیکه که ۲۰ روزه بوده و از ۱۰ بهمن تا ۳۰ بهمن ادامه دارد. قدرت سرمای چله کوچیکه بسیار شدید است، تا حدی که در اسطوره‌ها آمده که این سرما تهدید کرده اگر بهار در پی او نبود، می‌توانست زمین را به نابودی بکشاند.
این پژوهشگر کرمانشاهی با اشاره به اسطوره معروف پسر صیاد که نقش مهمی در تعیین زمان آغاز بهار کردی دارد، تصریح کرد: بر اساس روایات، پسر صیاد در پایان چله کوچیکه به کوه می‌رود، اما هنگام بازگشت، پشت در خانه می‌ایستد و صدای گفت‌وگوی پدر و مادرش را می‌شنود. مادر نگران اوست و می‌گوید که فرزندشان در این سرمای طاقت‌فرسا دوام نمی‌آورد، اما پدر با قاطعیت پاسخ می‌دهد که پسرشان باید خودش تدبیری کند.
وی ادامه داد: پسر صیاد برای زنده ماندن، تخته‌سنگی یا به روایتی بزغاله‌ای را بر دوش خود می‌گذارد تا بدنش گرم بماند. اما سرمای زمستان چنان شدید است که در نهایت در روز ۲۱ بهمن جان خود را از دست می‌دهد.
کشاورز با اشاره به ادامه این اسطوره و مراسم عزاداری آن افزود: پسر صیاد سه خواهر به نام‌های گور بهرام، خاتون زمهریر و بزنه کول داشت. این سه خواهر، پس از شنیدن خبر مرگ برادرشان، هر کدام به مدت سه روز عزاداری کردند که مجموعاً ۹ روز به طول انجامید و به ۳۰ بهمن ختم شد. این عزاداری در فرهنگ کردی، نشانه‌ای از پایان زمستان و آغاز بهار است.
این پژوهشگر با اشاره به تغییرات طبیعی که هم‌زمان با این اسطوره رخ می‌دهد، گفت: در ادبیات کردی نیز آمده که از ۲۱ بهمن به بعد، گرمایی به نام «کله باد» از اعماق زمین بالا می‌آید و باعث ذوب شدن برف‌ها می‌شود. این پدیده تا پایان بهمن ادامه دارد و عملاً تمام برف‌ها را آب کرده و زمینه را برای ورود بهار فراهم می‌کند.
Source: