15 Temmuz kalkışmasına psikopolitik bakış

Kamusal haf�za, bireysel haf�zalar�n toplam� de�il; toplumsal anlat�larla �ekillenen dinamik bir aland�r. 15 Temmuz, bu haf�zaya bir zafer ve direni� an�s� olarak kaz�nm��t�r. 15 Temmuz gecesi T�rk milleti yaln�zca bir darbe giri�imini p�sk�rtm�� de�ildir. As�l zafer bireyin teslimiyet psikolojisine kap�lmayarak iradesini ve kimli�ini yeniden sahiplenmesidir.

Dr. Ali Ruhan �elik/ Kocaeli Sa�l�k ve Teknoloji �niversitesi Psikoloji Ana Bilim Dal� Ba�kan�

Tarih sadece siyasi olaylar dizisi de�il, ayn� zamanda toplumlar�n kolektif bilin�alt�nda biriken duygular�n, kimliklerin ve k�r�lmalar�n iz d��m�d�r. Osmanl�”n�n y�k�l��ndan Cumhuriyet”in kurulu�una uzanan s�re� nas�l ki bir travmadan zafere d�n��en psikopolitik bir yap� i�eriyorsa, 15 Temmuz 2016 gecesi ya�anan darbe giri�imi de benzer �ekilde travmatik bir tehdidin kolektif direni� ve psikolojik zaferle sonu�land�� bir k�r�lma noktas�d�r.

15 Temmuz 2016 gecesi, T�rk milletinin yaln�zca bir askeri m�dahaleye de�il, ayn� zamanda psikolojik olarak milli iradesine, tarihsel kimli�ine ve toplumsal birli�ine y�nelik bir sald�r�ya kar�� verdi�i kolektif direni�in simgesi h�line gelmi�tir. O gece ya�ananlar, bireysel ve toplumsal d�zeyde travma, �ok, belirsizlik ve ayn� zamanda kararl�l�k, diren� ve toplumsal dayan��ma gibi �ok katmanl� psikolojik s�re�leri tetiklemi�tir.

Bu y�n�yle 15 Temmuz, sadece siyasi bir olay de�il; ayn� zamanda psikopolitik a��dan analiz edilmesi gereken, bireyden ulusa kadar uzanan derin bir psikolojik olgudur. Bu ba�lamda hem darbe giri�iminde bulunan yap�lar�n psikolojik motivasyonlar�, hem de milletin verdi�i kar��l��n kolektif davran�� kal�plar� detayl� bi�imde incelenmelidir.

Ter�r �rg�tlerinin insan zihnine s�z�nt�s�

�nsan beynini hayvan beyninden ay�ran temel mekanizma prefrontal korteks dedi�imiz al�n b�lgesindeki yap�d�r. Bu yap� strateji ve planlama yapabilmemize, muhakeme edebilmemize, olaylar�n perde arkas�n� d��nebilmemize,davran��lar�m�z�n sonu�lar�n� kestirmemize yarayan �st d�zey zihinsel becerilerimizin organize edilmesini sa�lar.

�nsano�lu b�y�k �l��de 12-13 ya�lardan itibaren soyut d��nebilmeye ba�lar. Yani bir �nceki ya�lara g�re beynin d��nsel becerileri h�zl�ca geli�mi�tir. Bu geli�im 16-17 ya�lar�nda bir kez daha s�n�f atlar ve ay�rdedebilmeye de ba�lan�r. Ergenlik d�nemi diye adland�rd��m�z d�nemde birey beyninin art�k son derece geli�ti�ini, kendi do�rular�n�n genel do�rular oldu�unu, art�k meseleler hakk�nda derin yarg�larda bulunabilece�ini d��n�r. Hatta o d�nemde otoritelere (aile, ��retmen, iktidar vs.) protest e�ilim olduk�a g�zlenir.

Ancak yukar�da bahsetti�im �st d�zey zihinsel becerilerin sadece d��nsel k�sm� geli�mi�tir ergenlik �a��nda. Birey davran��lar�n�n sonucunu yeterince muhakeme edemez. Yeterince analiz kuvveti yoktur beyin donan�m�nda. En k�t�s� de bunun fark�nda de�ildir. Bahsetti�im bu �zellikler 22-23 ya�lar civar� geli�imini tamamlar.

Konumuz ba�lam�nda; ter�r �rg�tleri en �ok 15-16 ya�lar�ndaki gen�leri bu �zelliklerden dolay� hedef al�r. Onlar�n protest damar�na uygun arg�manlarla yakla��p lehlerine konumlanmalar�n� sa�lar. Kimlik aray�� d�neminde otorite ile olan kavgalar�na tatl� bir alternatif sunup onlar� himayelerine al�r. Dolay�s�yla ter�rize edecek kaynak da bulunmu� olur.

�te yandan FET� yap�lanmas�na kat�lan bireylerin psikolojik yap�lar� incelendi�inde; b�y�k bir k�sm�n�n kimlik geli�imini tamamlayamam��, otoriter yap�lara y�nelme e�iliminde olan, benlik s�n�rlar� zay�f bireyler oldu�u g�r�lmektedir. Bu bireyler i�in ter�r yap�lanmas� kimlik karma�as�n�n bir ��z�m� olarak sunulmu�tur.

Geli�im Kuramlar�n�n �nc�s� Erikson”un psikososyal geli�im kuram�na g�re birey, �zellikle ergenlik ve gen� eri�kinlik d�neminde kimlik bunal�m� ya�ar. Bu kriz sa�l�kl� �ekilde ��z�lemezse birey, d��sal aidiyetlere, “b�y�k anlamlara” ve g��l� lider fig�rlerine y�nelerek ki�isel sorumlulu�unu devretme e�ilimi g�sterir. Bu da psikolojik teslimiyetin temelini olu�turur. Birey bu noktada ideolojik yap�ya kat�l�m� �zg�r bir se�im gibi alg�lar, oysa bu se�im benlik yoksunlu�unun sonucudur.

FET� ter�r �rg�t� i�te bu mekanizmalardan faydalanm��, bu vatan�n insanlar�na benzer �ekilde n�fuz ederek kendi halk�na silah do�rultacak (hem mecazi hem ger�ek anlamda) k�vama getirmi�tir. Liselerin �n�nde abi-abla k�l�klar�yla kendilerine insan kayna�� olu�turmu�lard�r. Dolay�s�yla 15-16 ya��ndaki gen�lerimizin bu biyolojik do�a ve tehlikeli durum hakk�nda bilgilenmesi hem ailelerinin hem de kendilerinin sorumlulu�undad�r.

�deolojik y�nlendirme ve grup dinamikleri

FET� gibi kapal� ve hiyerar�ik ter�r yap�lar�, bireyin karar alma becerisini zamanla yok eden ve grup normlar�n� sorgulanamaz hale getiren bir ortam in�a eder.

Grup i�i d��nce teorisi, bu durumu a��klamak i�in olduk�a i�levseldir. Groupthink, bireylerin grup i�i uyum u�runa ele�tirel d��nmeden vazge�mesi ve alternatif g�r��leri bast�rmas�d�r. Bu t�r yap�larda ortaya ��kan kolektif inan�lar, d�� d�nyaya kar�� ba�naz ve �at��mac� tutumlar� do�urur. FET� �rne�inde bu durum hem zihinsel tek seslili�e hem de davran��sal itaat mekanizmalar�na yol a�m��t�r.

Kolektif travma ve psikolojik g��lenme

15 Temmuz”da milletin verdi�i refleks, daha �nce bir�ok zafer kazanm�� toplumsal kodlar�n tezah�r�d�r. �ktidar veya muhalefet destek�ileri oyuna gelmemi�, en az y�zde 80″i darbeyi p�sk�rtmek i�in adeta Kurtulu� Sava�� refleksi g�stermi�tir.

Prof. Dr. Deniz �lke Kaynak hocam�z�n edit�rl��n� yapt�� Travmadan Zafere kitab�nda bahsetti�i gibi Osmanl� �mparatorlu�unun y�k�l�� bir “devlet kayb�” de�il, ayn� zamanda kimlik ve aidiyet kayb�yd�. Toplum bu ��k�� kar��s�nda yetersizlik, korku, �fke ve yaln�zl�k duygular�yla y�zle�mi�ti.

15 Temmuz darbe giri�imi de modern T�rkiye”nin kurumsal ve psikolojik varl��na kar�� y�neltilmi� bir y�k�m tehdididir. Halk, “T�rk milleti” kimli�i ile 15 Temmuz gecesi kolektif bir tehdit alg�s�yla birlikte aktif h�le gelmi�tir.

Millet, “biz” kimli�i etraf�nda b�t�nle�mi�, “�teki” olarak kodlad�� darbecilere kar�� bir psikolojik cephe olu�turmu�tur. Bu ortak kimlik in�as� hem korkuyu bast�rm�� hem de eyleme ge�me kararl�l��n� peki�tirmi�tir. Toplumsal kohezyon (birlik duygusu), bireylerin tek ba��na g�sterece�i direncin �ok �tesine ge�erek, kitlesel bir psikolojik mobilizasyon �retmi�tir. Dolay�s�yla bu tehdidi bir “y�k�lma” i�areti olarak de�il, “kendini yeniden kurma” f�rsat� olarak okumu�tur. Bu tepki, t�pk� Cumhuriyet”in kurulu�undaki gibi kimli�e sahip ��kma davran�� retmi�tir.

Her b�y�k ulusal travma gibi, 15 Temmuz da toplumsal haf�zada yerini alm��t�r. Ancak bu travma bir ��k�� de�il bilakis kolektif bir yeniden do�u� olarak i�lev g�rm��t�r.

Bu olgu psikolojide “posttravmatik b�y�me” olarak tan�mlan�r. Travma sonras� insanlar veya toplumlar birbirine ve kimliklerine daha s�k� sar�l�r. 15 Temmuz, T�rkiye tarihinde bir d�n�m noktas� oldu�u kadar kamusal haf�zada yeni bir anlat�n�n ba�lang�c� olmu�tur.

Bu bilin� siyasal kat�l�m�, toplumsal duyarl�l�� ve demokrasiye sahip ��kma iradesini art�rm��t�r. Kamusal haf�za, bireysel haf�zalar�n toplam� de�il; toplumsal anlat�larla �ekillenen dinamik bir aland�r. 15 Temmuz, bu haf�zaya bir zafer ve direni� an�s� olarak kaz�nm��t�r.

15 Temmuz gecesi T�rk milleti yaln�zca bir darbe giri�imini p�sk�rtm�� de�ildir. As�l zafer bireyin teslimiyet psikolojisine kap�lmayarak iradesini ve kimli�ini yeniden sahiplenmesidir.

�ehit �mer Halisdemir ve t�m �ehitlerimize sayg� ve minnetle…

Source: