Ankara Türk devletlerinin tavrına ihanet mi siyaset mi diyecek?
Nisan ayının başında Özbekistan”ın Semerkant kentinde düzenlenen Avrupa Birliği-Orta Asya Zirvesi, sonuç bildirisiyle Türk dünyasında hayretle karşılandı şüphesiz. 12 Milyar dolar karşılığında Türkiye ve yavru vatan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetine sırtını dönen ya da dönmek durumunda kalan Türk devletlerine şahit olduk.
Meblağ, söz konusu ülkelerin Türkiye gibi bir müttefiki karşılarına almaları açısından oldukça düşük kalıyor aslında. Bu nedenle ilk akıllara gelen olumsuz tabir “ihanet” olsa da meselenin çok daha boyutlu olabileceği ihtimalini değerlendirelim istiyorum.
TÜRKİYESİZ GAZ ANLAŞMASI MÜMKÜN MÜ?
Kıbrıs”ta Türkiye”nin tezlerine karşı konumlanmalarına odaklanmaktansa bu anlaşmanın ne anlama geldiğini düşünelim. Amerika ve Rusya bağımlılığı bulunan ülkelerden oluşan ve kendisine çıkar yol arayan bir ekonomik-siyasi oluşum. ABD Başkanlığı”na Trump”ın seçilmesinden bu yana da en güçlü müttefikleri tarafından yalnız bırakılma gerçeğini hazmetmeye çalışıyor ve bir çıkış yolu arıyorlar.
Avrupa Birliği, bölge ülkelerine ulaşım, kritik hammaddeler, su kaynakları, enerji, iklim ve uydu interneti gibi alanlarda yatırım vadediyor. Karşılığında ise Rus gazına alternatif olacak bölge gazını istiyorlar.
Tarafların anlaştığını ve bu gaz için kararlı bir şekilde harekete geçtiklerini düşünelim. Sonuçta Trans Hazar hattının hayata geçirilmesi söz konusu. İki taraf arasında köprü konumunda bulunan Türkiye gibi bir ülke varken, Türk Devletleri nasıl Kıbrıs meselesinde Ankara”nın hiç de hoşuna gitmeyecek bir bildiriye imza atabiliyor? Ya da Avrupa Birliği nasıl bu bildiriyi hazırlıyor?
Trans Hazar fikrini biraz daha geliştirelim arzu ederseniz. Türkiyesiz bir hat söz konusu mu, evet. Ancak hem siyasi hem de ekonomik boyutları ile proje oldukça zor. Güzergah, Orta Asya”dan çıkan gazın Hazar Denizi”nden Azerbaycan”a, buradan Gürcistan”a, Karadeniz yoluyla da Romanya”ya ulaştırılmasıyla mümkün. Hazar Denizi”nden geçişte Rusya ve İran”ın muhtemel itirazlarıyla başlayacak siyasi kriz, Türkiye”nin yakın müttefiki Azerbaycan”da çok daha ciddi seviyelere ulaşacaktır.
Diyelim ki siyasi çözüm sunuldu ve Azerbaycan”dan geçti, bu kez de Karadeniz”e döşenecek boru hatlarıyla maliyet ekonomik olarak yeni bir kriz kapısı şeklinde karşımıza çıkıyor. Sözün özü, Türkiye”nin dışlandığı bu hat teorik olarak hayata geçirilebilir olsa da gerçeklikten uzakta.
ORTA ASYA İLE AB ARASINDAKİ ORTAKLIK TÜRKİYE İÇİN FIRSAT MI?
Şimdi bir de Türkiyeli senaryoya göz atalım. Türkmenistan ile Azerbaycan arasında geçtiğimiz yıl doğal gaz işbirliği anlaşması imzalandı. Yaklaşık 300 kilometre uzunluğundaki Trans-Hazar boru hattıyla gaz Azerbaycan”a, oradan TANAP”a, oradan da Türkiye”ye ve Trans-Adriyatik Boru hattı yani TAP ile Avrupa”ya gaz ulaştırılabilir. Anlaşma, Avrupa Birliği ile Orta Asya ülkeleri arasında olacağı için bu projeye hem finansal hem de siyasi destek de gelecektir.
Türkiye, AB ile Orta Asya ülkeleri arasındaki anlaşma sonrası bir anda gazın ana geçiş ülkesi oluyor yani. Bu da Türkiye”yi Avrupa”nın enerji güvenliğinde vazgeçilmez hale getiriyor. Enerji merkezi algısı Türkiye”deki bölgesel güç imajını olumlu destekler. Ayrıca taraflar arasındaki anlaşma, Türkiye”nin enerji köprüsü değil, enerji merkezi olma hedefi için de kritik bir önem kazanıyor. Geçiş ücretlerinin sağlayacağı ek kazançlar, iç piyasadaki fiyatlandırma rekabeti, yabancı yatırım artışı da Türkiye”nin ekonomik avantajları şeklinde zikredilebilir. Hem Doğu hem de Batı ile de stratejik işbirliği güçlenmiş olur, Türkiye”nin bölgesel gücü artar.
Tabii bu yazıda ihtimaller üzerinden değerlendirme yapıyoruz. Ne yazık ki reel politiğin dost dinlemediğini de son zirvede gördük. Yine de AB ile Orta Asya arasındaki yakınlaşmanın Türkiye”ye oldukça cazip fırsatlar sunduğu da bir başka gerçek.
Gelelim, olumsuz ihtimallere. Orta Asya gazının Avrupa”ya alternatif olması, Moskova”da tehdit algısını doğurabilir. Avrupa”nın Amerika”ya borçlarından dolayı kendisine bağlı kalmasını arzu eden Washington da bu işbirliğine burun kıvırabilir.
RUSYA VE AMERİKA PROJEYE KARŞI ÇIKABİLİR!
Ankara”nın bu işbirliğine nasıl bakacağı oldukça kritik. Kıbrıs üzerinden yapılan okumalar “ihanet” değil de “siyaset” üzerinden şekillenirse ortada diplomatik ustalık gerektiren bir süreç bizleri bekliyor. Çünkü beş benzemezin aynı masada birbirlerinden rahatsız olmayacağı şekilde oturması gerekli.
Türkiye, projeyi yalnızca Avrupa için değil, tüm bölge için istikrar artırıcı bir adım olarak sunmalı. Gazprom”un pazar etkisinin zayıflaması Rusya”nın çıkarlarını direkt hedef alıyor. Bu nedenle projeye ikna edilmesi gerek. Moskova, Orta Asya gazını Ankara ile kontrol etmeye sıcak bakabilir. Çünkü Türkiye Rusya ile “soğuk ortaklık” kurulabilecek tek bölge ülkesi. Oluşturulacak gaz projesinde Gazprom”a lojistik hizmetler, bakım sözleşmeleri ya da finansal ortaklık gibi roller verilerek Rusya”nın projeden dolaylı gelir elde etmesi sağlanabilir. Batı”dan Rusya”ya yönelik endişeler de şeffaflık ve AB enerji rekabet normlarına uygun şekilde bertaraf edilebilir.
Yukarıda zikrettiğimiz gibi Avrupa gazına alternatif oluşturmak Washington için de tehlike içeriyor. Beyaz Saray”ın alacağı mesaj ise “Doğal gaz pazarı genişliyor, LNG için rekabet alanı doğmuyor”
Amerikan şirketlerine ticaret alanlarında rol verilmesi ve sistemin Rus gazına alternatif olduğuna dikkat çekilmesi, zihinleri ekonomik odaklı çalışan Trump yönetiminin projeye sıcak bakmasını sağlayabilir. Diğer taraftan Rusya”ya Ukrayna meselesinde ayar vermeye çalışan ancak Putin”in tam istediği şekilde davranmadığı gerçeğiyle yüzleşen Beyaz Saray, Rusya”nın tekelleşmesinin kırılmasından memnuniyet duyacaktır.
TÜRKİYE DİPLOMASİ OYUNUNU NASIL KURACAK?
Herkesle iyi geçinmek kimseyi düşmanlaştırmamakla mümkün. Türkiye tarafsız ancak baskın, pragmatik ancak ilkesiz görünmeyen bir çizgi tutturmak durumunda. Önümüzdeki süreç için ne “toz pembe” ne de “karanlık” demek mümkün. Ancak çok yönlü diplomasi ve bölgesel liderliğiyle Türkiye”nin önünde ciddi bir fırsat doğduğu da aşikar.
Hüseyin Akif Küçükal
huseyin.kucukal@kanal7.com.tr
Source: Akif K