“Cultural Heritage Chronicles – Preserving the Sacred in Şam and Beyond”

Şam”daki medeniyet mirası

�am”da, Emev� Camii”nde s�rlanm��, Hazreti Zekeriyya Aleyhisselam”�n o�lu Hazreti Yahya Aleyhisselam”�n m�barek ba��n�n t�rbesine gerekli bak�m, yapana bahtt�r. �rfan tarihimizin g�zide ismi Muhyiddin-i Arab�”nin Yavuz Sultan Selim Han taraf�ndan bulunup yapt�r�lan camii ve t�rbesi, Kud�s fatihi Selahaddin Eyy�b�”nin t�rbesi, Hazreti P�r Mevl�n� H�lid-i Ba�d�d� t�rbesi Halep Mevlev�hanesi”ne y�nelik bir tamir ve bak�m, g�rev olman�n �tesinde b�y�k manev� prestijdir.

Burhanettin Kapusuzo�lu/ Yazar

�ok say�da medeniyete ev sahipli�i yaparak d�nya tarihinin ilk �nemli merkezi olan Ortado�u, yaz�n�n icad�ndan kay�tl� tarih �a�lar�n�n ba�lamas�na kadar pek �ok tarih� geli�meye �ahitlik etmi�tir. Bu mehabetli �zellikleri hasebiyle d�nya �zerinde ba�ka yerlerde olmayan muazzam bir k�lt�rel mirasa sahiptir. D�nyada ilk yaz�n�n bulundu�u Ur, Uruk, Laga� gibi ilk �ehir devletleri buralarda kurulmu�, ilk kanunlar bu �ehir devletlerinde yaz�lm��t�r. G�lgam��, Yarad�l��, Tufan gibi destanlar eski/mez d�nyada kayda ge�irilmi�tir.

Dikkate de�er ekonominin ve ilk ticaret kolonilerinin ortaya ��kt��� Mezopotamya”y� merkezine alan Ortado�u; Bat�l�lar�n Levant veya Verimli Hilal, M�sl�manlar�n Bil�d-� �am dedikleri Suriye b�lgesini ve ayn� d�nemde bereketli Nil Vadisi”nde kadim medeniyetlerden birini olu�turan M�s�r �ehirlerini sinesinde bar�nd�rmaktad�r.

Suriye”nin kadim tarihi, esasen d�nyan�n m��terek h�f�zas� demektir. Yirmi bin civar�nda S�mer alfabesiyle yaz�lm�� tabletin bulundu�u Elba, Roma”n�n muhte�em merkezleri Busra ve Palmira, M�. 6000″den beri yerle�im yeri olan antik Halep ve M�. 9000″de insan varl��� tespit edilen antik �am/D�ma�k fevkal�de de�erli arkeolojik buluntulara sahiptir.

Ortado�u ve Suriye, milattan �nceki �a�lar�n devletlerinin ve sonras�nda ortaya ��kan imparatorluklar�n kalpg�h�nda bulunman�n verdi�i hareketlilikle zaman�n yormay�p yo�urdu�u bir sahad�r. �nsanl���n �zerine p�r-baht olarak do�an Hil�l”in, bu bereketli yurtlar� tevhid/hakikat yolculu�unun ba��ndan itibaren bulundurmas� ile birlikte, Ortado�u, zaman�n en gerisinden en ileri noktas�na kadar ge�erli olacak �ekilde kuvvetli bir varl�k alan� olarak tescillenmi�tir.

Her b�y�k imk�n, beraberinde k�lfeti de getirir. Hay�r da �er de b�lgesel ve k�resel olarak siyas� ve k�lt�rel alanda bask�nl�kla kar��m�za ��kmaktad�r. Buradan hareketle konumuz, eski d�nyan�n tarihi ve t�lihi a��s�ndan, �nce b�lgeye sonra da d�nyaya etki eden k�lt�rel miras�n haline ve mel�line dair oldu�u i�in son tahlilde tam bek� meselesine k�sa da olsa bir nazardan ibarettir.

Teopolitik bir herc�mercin kav�a��nda medeniyet miras�

Suriye, tam bir tarih me�heridir. Vak�a, insanl���n kadim zamanlar�n�n art�klar� ile dolu olsa da bilhassa �sl�m medeniyetinin m�cessem h�le b�r�nm�� varl�klar� ile olduk�a zengin ve �ok �e�itlidir.

Yeri gelmi�ken, bir derkenar olarak kay�t d��mekte fayda var: Aynen M�s�r”da oldu�u gibi muazzam arkeolojik alanlar�n bundan sonraki s�re�te uluslararas� te�vik, propaganda ve turizm sayesinde bu varl�klar� g�lgede b�rak�p arka s�ralara ataca��nda hi� ��phe yoktur. Tabii tedbirli ve temkinli davran�lmazsa!

Suriye”nin sahip oldu�u k�lt�r miras�, can yakan ve harap eden i� �at��malar, politik istikrars�zl�k ve d�� m�dahaleler sonucu cidd� zarar g�rm��t�r. Bu duruma teopolitik bir a��dan bakarsak s�ylenebilecek �u birka� hususu g�z �n�nde bulundurabiliriz:

Farkl� mezhep ve f�rkalardan olu�an M�sl�man, H�ristiyan ve Yahud� inanc�na mensup Suriye n�fusu; Araplar, T�rkmenler, K�rtler, �erkezler, Yahud�ler”le; H�ristiyan n�fustan S�ryan�ler, Ermeniler, Marun�ler, Nastur�ler ve Keldan�ler”den olu�maktad�r. Yahudiler say� olarak �ok azd�r. K�rtler aras�nda az da olsa Hristiyan ve Yezid� olan� da vard�r.

A��r� ��i f�rkalardan Fat�m� bak�yyesi D�rz�ler ve �smail�ler”in ya�ad��� �lkede, ��an�n en u�taki unsurlar�ndan olan ve Hazreti Ali”nin uluhiyetine inanan Nusayr�ler, Frans�z i�gali sonras�nda y�netime getirilmi�lerdir. Enteresand�r; Frans�zlar�n Nusayr� ilgisi hayli dikkat �ekicidir. Frans�zlar�n i�gal g�nlerinde pi�irip sofraya koyduklar� Nusayr�lere Alev� denmesi ise projedir. ��iler aras�nda say�lan Nusayr�lerin itikatlar�na kar��, Cafer� dini otoritelerinin �ok a��r fetvalar� vard�r.

�lkede �am, Halep, Hama, Humus, Lazkiye (Bay�r-Bucak), Tartus, Rakka, �dlib, Dera, Golan/Kuneytra ve da��n�k halde de ba�ka b�lgelerde k���k topluluklardan olu�an yo�un bir T�rkmen varl��� s�z konusudur. Dera b�lgesindeki T�rkmenlerin yerle�im yerleri �rd�n”e dahi sarkmaktad�r ki bug�n �rd�n”de hat�r� say�l�r bir T�rkmen n�fus var. Suriye T�rkmenlerinin n�fuslar� 3.5 milyondan fazlad�r. Halep T�rkmenleri ve T�rkiye-Orta Anadolu m�nasebeti halen ya�ayan bir hat�rad�r. Mesele Yozgat”ta pek �ok k�yler ve �ehirlerdeki aileler k�k olarak Halep T�rkmeni olduklar�n� h�l� s�ylerler.

Suriye n�fusunun �o�unlu�u M�sl�manlardan olu�ur. M�sl�man toplulu�un a��rl��� Arap”t�r, ard�ndan ne hikmetse az say�da g�sterilen T�rkmenler ve K�rtler gelir. Halk�n b�y�k bir kesimi S�nn� ve Hanef�”dir. K�rtler aras�nda �afi�ler mevcuttur. S�nn�lerden sonra ise ��iler gelir ve onlar da Nusayr�ler, �smail�ler ve D�rz�lerden olu�ur.

�lkedeki �e�itlilik, k�lt�rel miras�n zenginli�ine katk�da bulunmu� olmakla birlikte, �iddetli �at��malara ve ayr��malara yol a�m��t�r.

Ba�ta �am/D�ma�k olmak �zere Halep ve Humus gibi �ehirlerdeki camiler, medreseler, k�t�phaneler, t�rbeler… tarih i�indeki M�sl�man devletlerin in�� ettikleri eserler, �sl�m medeniyetinin en �nemli k�lt�rel miraslar�ndand�r. Fakat hayf� ki bir�ok �ah eser, baronlar�n kirli emellerinin eseri olan sava�ta tahrip edilmi�tir/ettirilmi�tir. �u nokta da bilhassa g�zden uzak tutulmamalar�d�r: El yazmas� eserlerin sakland��� k�t�phanelerdeki nadide kitaplar ve antik �ren yerlerindeki ta��nmaya m�sait arkeolojik par�alar/heykeller ve r�lyefler, g�ya ter�r sald�r�s�nda tahrip edilmi� g�sterilerek ka��r�lm��t�r.

Suriye, �sl�m d�nyas�nda stratejik co�raf� konumu gere�i �ok �nemli bir k�pr� mesabesindedir. Bulundu�u nokta itibari ile sahip oldu�u k�lt�r varl�klar� �zerinde b�lgesel ve uluslararas� g�� odaklar�n�n her zaman artma e�ilimindeki etkisine daima a��kt�r.

�at��malar s�ras�nda tarih� camiler, medreseler ve arkeolojik alanlar y�k�lm�� veya cidd� hasar g�rm��t�r. Mesel�, d�nyan�n en dikkate de�er arkeolojik alanlar�ndan olan antik Palmira �ehrine yap�lan sald�r�!, b�y�k zarar g�ren Halep”teki Ulu Cami (ki Baas rejimi Emevi Camii de demi�), ayn� �ekilde zulm�n en �iddetlisine maruz kalan Osmanl� eseri Halep H�sreviye K�lliyesi ve daha nice mimarl�k harikas�… Yezid hab�sini ve r�h-� Haccac”� aratmayacak �ekilde katliama u�rat�lm��t�r.

D�� m�dahaleler, mezhep �at��malar� ve i� sava��n a��rl��� alt�nda ezilen �lkede, tarih� eserler sefil arac�lar marifetiyle yurtd���na ka��r�lm��t�r. Bu durum, k�lt�rel varl�klar�n u�rat�ld��� en b�y�k kay�pt�r. Geri d�ner mi!? Kim bilir!?

Suriye”de kalan k�lt�rel birikimin korunmas� her t�rl� zorlu�a ra�men �lkenin gelece�i a��s�ndan g��l� teminat alt�na al�nmal�d�r. ��phesiz bu y�nde cidd� gayret vard�r. Ba�ta UNESCO olmak �zere uluslararas� kurulu�lar, mesele “d�nya miras�” ise �ayet, k�lt�rel varl�klar�n korunmas�na daha b�y�k destek vermek durumundad�r.

Suriye”deki muazzam k�lt�rel zenginlik, toplumsal uzla�man�n sa�lanmas�nda sayg�n bir ara�t�r. Din ve medeniyetin k�lt�rel birikimi, birle�tiricidir iyi y�netilebilirse. Ma�eri vicdanda kar��l��� olan camiler ve t�rbeler, k�vam� farkl� da olsa her M�sl�man g�n�lde ciddi bir aks-i sedaya sahiptir.

Suriye”nin �sl�m medeniyetinin nak�� nak�� i�lendi�i k�lt�r varl���n�n korunmas�, yeniden in��s� ve tahribat�n izlerini silecek olan restorasyonu, Suriye devleti ve halk�n�n oldu�u kadar �sl�m �lkelerinin ortak sorumlulu�udur. Bu, tarih� ve manev� birikimin kaybolmas�n� �nlemek i�in at�lmas� gereken kritik bir ad�md�r.

Ortak tarih ve ortak haf�za

Suriye co�rafyas�, tarih boyunca T�rk k�lt�r�n�n izlerini ta��yan bir b�lgedir. T�rkiye ve Suriye ili�kilerinin tarih� derinli�i malumdur. Suriye ve T�rkiye ba��; Suriye Sel�uklular�, Zeng�ler, Eyy�b�ler, Meml�klar ve Osmanl� �mparatorlu�u d�nemlerinden g�n�m�ze uzanan k�kl� bir birliktelik i�inde �ekillenmi�tir. Bu ili�kiler yaln�zca siyas� ya da ekonomik alanlarla s�n�rl� kalmam��; mimar�den edebiyata, m�s�k�den mutfak k�lt�r�ne kadar pek �ok alanda kar��l�kl� bir berekete sebep olmu�tur. Antep ve Antakya mutfa��n�n Halep k�k� ortadad�r.

T�rk k�lt�r varl���, bu ba�lamda Suriye”deki ta��nmaz k�lt�r miras�ndan halk hik�yelerine kadar uzanan �ok boyutlu derin bir etkile�ime sahnedir.

Suriye”de ya�anan insan kayb� ve k�lt�rel y�k�m, ortak tarihin/t�lihin eseri olarak in�� edilen k�lt�r miras�n�n korunmas� ve gelece�e ta��nmas� gereklili�ini daha belirgin h�le getirmi�tir. Ge�mi�te oldu�u gibi bug�n de bar�� ve dayan��ma temelinde yap�lacak k�lt�rel i�birli�i, s�ne da�layan s�recin ard�ndan yaln�zca bir g�rev de�il, ayn� zamanda bir sorumluluk olarak kar��m�zda durmaktad�r.

G�zden �rak edilemeyecek ger�ek �udur: Suriye”de bulunan T�rk k�lt�r varl���, yaln�zca yeniden bir hat�rlatma de�il, ayn� zamanda ortak bir gelecek in��s� i�in cidd� bir ilham kayna��d�r. �sl�m medeniyetinin haslardan has g�zellikler dairesi i�indeki T�rk k�lt�r miras�n�n Suriye”deki yans�malar�n�n, iki devlet ve iki millet aras�ndaki k�lt�rel ba�lar�n tahkim edilmesine ayd�nl�k bir yol a�aca�� ��phesizdir. Unutmayal�m ki ge�mi�in izleri, gelece�in umutlar�n� da ta��r.

Suriye, hepimizin ortak k�lt�r, irfan ve hikmet co�rafyas�d�r. Yeni a��lan yolda, ge�mi�in miras�n� gelece�in imk�nlar�yla bulu�turarak, yeni i�birliklerinin ve sahih temelli anlay��lar�n geli�tirilmesinin bereketi fevkal�de b�y�k olacakt�r.

Bu �er�evede, yap�lacak ve yapana de�er katacak de�erli i�ler vard�r. Hakikat ufkuna bu hizmetlerin ����� mutlaka d��er. ��yle ki:

�am”da, Ulu Cami/Emev� Camii”nde s�rlanm��, Hazreti Zekeriyya Aleyhisselam”�n o�lu Hazreti Yahya Aleyhisselam”�n m�barek ba��n�n t�rbesine gerekli bak�m yapana bahtt�r.

Suriye yo�un bir sahabe co�rafyas�d�r. Ba�ta �am olmak �zere b�t�n �lkeye on bin civar�nda sahabenin geldi�i bilgilerimiz aras�ndad�r. Sahabe t�rbeleri ve makamlar�, ba�ta Suriye oldu�u kadar b�t�n M�sl�man �leminin bereket kaynaklar�ndand�r.

Kolay ele ge�meyecek m�ellif hatt� orijinal el yazmas� eserlerin bulundu�u bir hazinedir �lke. B�y�k alimler, yazd�klar� ve yeti�tirdikleri ile ufuklar� ayd�nlatm��t�r. Ba�ta Osmanl� devri eseri Z�hiriye K�t�phanesi olmak �zere Suriye k�t�phanelerinde bulunan nadide el-yazmalar�n�n ak�betleri hakk�nda net bilgi al�nmal�d�r. �al�n�p yok olmad�larsa gerisi kolayd�r.

�am”da, irfan tarihimizin g�zide ismi Muhyiddin-i Arab�”nin Yavuz Sultan Selim Han taraf�ndan bulunup yapt�r�lan camii ve t�rbesi, Kud�s fatihi ve “�ark�n en sevgili sultan� Selahaddin” Eyy�b� t�rbesi, Hazreti P�r Mevl�n� H�lid-i Ba�d�d� t�rbesi ile irfan oca��m�z Halep Mevlev�hanesi”ne y�nelik bir tamir ve bak�m, g�rev olman�n �tesinde b�y�k manev� prestijdir.

�am”da, Ashab-� kiram�n b�y�klerinden Hazreti Bil�l-i Habe�� Efendimizin T�rbesinin restorasyonu; Humus”ta, �anl� m�cahid sahabelerden Hazreti H�lid b. Velid Efendimizin Cami ve T�rbesinin yeniden in��s�; �am”da, Hazreti �mam H�seyin Efendimizin k�z karde�i Hazreti Zeynep Validemizin T�rbesinin bak�m� ve �ran”�n her y�l yeniledi�i hal�lar�n�n T�rkiye taraf�ndan yenilenmesi; Kanun� Sultan S�leyman Han devri vezirlerinden �am Beylerbeyi Deli H�seyin Pa�a”n�n Mimar Sinan”a yapt�rd��� Halep H�sreviye K�lliyesi”nin yeniden in��s�; Kanun� Sultan S�leyman Han”�n Mimar Sinan m�h�rl� hay�r eserlerinden �am S�leymaniye K�lliyesi”nin restorasyonu; �am Kasyun Da��”ndaki, Nak��-H�lid�lik”in p�ri, yolunun T�rkiye”deki milyonlarca ba�l�s� olan b�y�k vel�, Mevl�n� H�lid-i Ba�dad� T�rbesinin restorasyonu; Halep Mevlev�h�nesi restorasyonu; Dera”da nasipsizlerin y�kt��� All�me �mam Nevev� T�rbesinin yeniden in��s�; �am”da Muhyiddin-i Arab� Camii ve T�rbesinin restorasyonu; �am Selahaddin Eyy�b� T�rbesinin restorasyonu; �am Nureddin Zeng� T�rbesinin restorasyonu; Zalimlerin s�ikastine u�rayan Halep Ulu Camii/Emev� Camii”nin yeniden in�� edercesine restorasyonu; �am Ulu Camii/Emev� Camii”nin hal�lar�n�n yenilenmesi… gecikmemelidir.

�imdilerde “kamu diplomasisi/k�lt�rel diplomasi” tabi� olarak �nemseniyor. �yle ise bu i�lerin getirisinden daha b�y�k etkiye sebep olabilecek bir diplomasi faaliyeti yoktur.

Suriye ile k�lt�rel i�birli�i konusunda �u ba�l�klar�n alt� �izilmelidir:

* K�lt�rel Miras�n Korunmas� ve Restorasyonu: �vedilikle, T�rkiye ve Suriye uzmanlar�ndan olu�an g��l� ortak bir ekip kurulmal�, Suriye”deki T�rk k�lt�r miras� eserlerinin envanteri ��kar�lmal�d�r. Hasar g�rm�� yap�lar ve eserlerin restorasyonu i�in uluslararas� fonlardan ve UNESCO gibi kurulu�lar�n deste�i al�nmal�d�r.

* K�lt�rel Diplomasi ve E�itim ��birli�i: T�rkiye ve Suriye �niversiteleri aras�nda ilahiyat, tarih, edebiyat, sosyoloji, k�lt�r, arkeoloji ve sanat tarihi alanlarda akademik i�birlikleri artt�r�lmal�d�r.

* K�lt�rel Etkinliklerin Canland�r�lmas�: T�rkiye ve Suriye �airlerinin-ozanlar�n�n, hik�ye anlat�c�lar�n�n ve sanat��lar�n�n ortak etkinliklerde bir araya gelmesi sa�lanmal�d�r. Ortak T�rkiye-Suriye k�lt�r festivalleri ve m�s�k� konserleri d�zenlenmelidir.

* Sivil Toplum ve Yerel Kat�l�m: K�lt�rel i�birli�i yaln�zca h�k�metler d�zeyinde de�il, sivil toplum kurulu�lar�n�n organizasyonu ve halk�n kat�l�m�yla zenginle�tirilmelidir. Halk�n k�lt�rel miras�n korunmas�ndaki rol� te�vik edilmelidir.

Suriye”nin insan� yaralar�n� sarmak, k�lt�r varl���n� korumak ve miras�n�/miras�m�z� gelece�e ta��mak, ortak bir sorumlulu�u ve g��l� iradeyi gerektirir. Bu irade de vard�r. K�lt�r, s�n�rlar�n �tesinde bir ba� kurar; de�i�tirir, birle�tirir, iyile�tirir ve d�n��t�r�r. T�rkiye ve Suriye ili�kileri, bu ba�lamda, yaln�zca ge�mi�in silinmesi m�mk�n olmayan izlerini de�il, bar�� i�inde birlikte ya�ama k�lt�r�n� de gelece�e ta��yacak insan� bir modeldir.

Mevcut �niter yap�s�n�n ve b�t�nl���n�n �ncelikli oldu�u Suriye”deki T�rk k�lt�r varl���, yaln�zca tarih� bir miras de�il, ayn� zamanda iki halk aras�ndaki dostluk ve dayan��man�n sembol�d�r. Bu miras, dikkatle korunmal� ve gelece�e ta��nmal�d�r.

K�lt�rel i�birli�i, tarih� ba�lar�n imk�n� sayesinde ortak bir gelecek i�in en g��l� ara�lardan biridir. T�rkiye ve Suriye ili�kilerinde k�lt�r ve irfan kaynaklar�m�z, yeni bir ba�lang�� i�in ilham verici bir yol haritas� sunmaktad�r.

Source: