Habur”da “karınca” olmak
Irak T�rkiye hatt�nda �kar�nca” i�i son zamanlarda bir hayli yayg�nla�m��. Eskiden sadece s�n�ra yak�n Silopi ve Cizreliler bu i�i yaparken, halihaz�rda b�t�n b�lgeye yay�lm��. Hatta baz� �ehirlerden bunun i�in hususi otob�sler kald�r�l�yor. Bir kar�nca ayda ortalama 10-15 defa s�n�rdan girip ��k�yor.
Prof. Dr. Mustafa �zt�rk / Mardin Artuklu �niversitesi
Mardin”den Erbil”e hareket eden otob�steki yerimi alm��t�m ve ak�am�n erken saatlerindeki ilk karanl�kta epeyce yol alm��t�k. K�z�ltepe, Nusaybin, Cizre, Silopi ve daha birka� g�zerg�hta rutin yolcu indir bindir i�leminden sonra nihayet Habur G�mr�k Kap�s�na vard�k. Uzun s�ren valiz ve pasaport kontrol�nden sonra bu sefer de Irak taraf�ndaki �brahim Halil Kap�s�nda ayn� i�lemlerden ge�tik. �ki s�n�rdaki �ile dolu kuyruklar, normalde 7 saat olan yolu 11 saate ��karm��t�. Neyse ki g�zel bir sabah�n ilk ���klar�yla Erbil”e vararak �nceden ay�rtt���m otele yerle�tim. Biraz oyalanman�n ard�ndan ilk i�im, kendimi �ehir merkezine atmak oldu.
Orta Do�u”nun y�kselen y�ld�z� Erbil
Tarihi ge�mi�i 6 bin y�l kadar gerilere uzanan ve Irak K�rdistan B�lgesel Y�netiminin ba�kenti olan Erbil, Orta Do�u”nun reva� g�ren ticaret ve al��veri� merkezlerinden biri. B�lgede ya�anabilecek en iyi kentler aras�nda g�sterilen Erbil”in adeta kalbindeki Erbil Kalesi, �ehrin en �ok ilgi g�ren mek�nlar�ndan. UNESCO k�lt�r miras� listesindeki kale, ziyaret�ilerin g�rmeden gitmedi�i, �ehrin simge mek�nlar�ndan biri.
Erbil Kalesinin hemen kar��s�ndaki Kayseri �ar��s�, �ehrin en renkli, en i�lek noktas�. Osmanl�”dan kalan �ar��, 200 y�ll�k bir maziye sahip. �stanbul”daki Kapal� �ar��”y� �a�r��t�ran bu �ar��; geleneksel k�yafetler, kuma�lar, kuruyemi�, �erbet ve hediyelik e�ya gibi t�rl� �r�nlerin sat�ld��� 600″den fazla d�kkan�n yan� s�ra dip dibe s�ral� kuyumcular�n yeg�ne adresi.
Modern ya�am�n b�t�n izlerini yans�tan ���lt�l� al��veri� merkezleri, �ehir heng�mesinin biraz uza��nda etraf� kal�n duvarlarla �r�lm�� siteler i�inde in�� edilmi� milyon dolarl�k malik�neler, geni� ve ferah caddeler, t�k�r t�k�r i�leyen ekonomik ve sosyal ya�am Erbil”in modern y�z�n� d��a vuruyor. Buna mukabil ekonomik darbo�az ve siyasi belirsizlikler sarmal�nda sade ya�amlar s�ren halk y���nlar�n�n varl��� ise tipik bir Orta Do�u �ehrinin rutin paradokslar�n� bar�nd�r�yor.
Politikaya duyars�zla�m�� bir halk
K�rtler, politik geli�melere �ok duyarl� bir halk olarak tarif edilir. Bu genelleme, hangi co�rafyada, hangi aidiyetle ya�arsa ya�as�n K�rtlerin geneli i�in yap�l�r. Bah�eli”nin, �calan”�n mecliste konu�mas�n� sal�k veren konu�mas�n�n yan� s�ra Suriye”de ortaya ��kan son tabloda K�rtlerin durumunun nas�l bir yere evrilece�i konusunda Erbil”de bir heyecan g�rmedim. Toplumun ortalamas�n� yans�tt���n� d���nd���m esnaf, memur, i��i, ��renci ve tan�d���m baz� akademisyenlerle yapt���m g�r��melerden sonra bu kanaat has�l oldu bende. Oysa aksini bekliyordum.
Normal �artlarda, iki ayr� �lkede K�rtlerin gelece�ini do�rudan ilgilendiren son geli�meler kar��s�nda, Erbil soka��n�n y�ksek bir duyarl�l�k g�stermesi, geli�melere kulak kesilmesi, iyi k�t� bir fikir serd etmesi beklenirken ne olmu�tu da insanlar b�yle kap� duvar kesilmi�lerdi? �ok ge�meden anlayacakt�m ki; d�zenli �denmeyen maa�lar ve her ge�en g�n biraz daha zorla�an ekonomik �artlar; yani mutfakta do�ru d�zg�n kaynamayan tencere, b�t�n bunlara neden olmu�tu. Halk�n politik duyarl�l���n� k�relten sebeplerden birisinin de KDP ve KYB aras�ndaki �eki�meler oldu�unu g�zledim.
T�rkiye”ye olan ilgi olduk�a y�ksek. Biz i�lerimizi K�rt�e konu�arak halledebiliyor olsak da T�rkiye”den geldi�imizi anlay�nca �� be� c�mle T�rk�e konu�madan edemeyen insanlarla kar��la�t�m. Her k��eden T�rk�e m�zik seslerini duymak m�mk�n. T�rkiye”yi en az bir kere ziyaret etmi� �ok insan var Erbil sokaklar�nda.
Habur s�n�r kap�s�nda “kar�nca” olmak
D�n�� i�in Erbil otob�s terminaline vard���mda, iki ayr� s�n�r kap�s�nda �ekece�imi tahmin etti�im kuyruk i�kenceleri �imdiden g�z�mde b�y�yordu. Bunda yan�lmayacakt�m da. Neyse ki Irak taraf�nda �ok bekletmediler. Fakat T�rkiye”ye ge�i�te kontroller �ok uzun s�r�yordu. Belirlenen kotadaki e�ya ge�i�lerini �nlemek amac�yla, otob�sler ve yolcular �ok s�k� kontrollerden ge�iriliyordu. �nsanlar, Irak taraf�nda daha ucuz olan telefon, �ay ve sigara gibi �r�nleri getiriyor, bunlar� T�rkiye”de d���k bir karla sat�yorlard�.
Yurtd���ndan e�ya getirip T�rkiye”de sat�yor olmak, ekonomik d�ng�n�n en garip ticar� faaliyetlerinden biri olmal�. Getirilen �r�nlerin pek �o�u asl�nda T�rkiye”de �retiliyor. Yani bir �r�n �nce Irak”a ihra� ediliyor, ard�ndan ayn� �r�n bu sefer kar�ncalar marifetiyle yine �retildi�i �lkeye ithal ediliyor.
Otob�s bagaj�ndan s�rtlad���m bavulumu kontrol cihaz�ndan ge�irdi�imde g�mr�k muhaf�zlar�, “Bavulunda ne var!” diye sordular. Tav�rlar� soru sormaktan �ok tepki i�eriyor gibiydi. Bavulu a��p g�sterdi�imde, bunun kulland���m diz�st� bilgisayar oldu�unu, telefon, �ay ve sigara gibi ba�ka e�yam olmad���n� anlamalar� uzun s�rmedi. Ye�il pasaportlu oldu�umu da g�r�nce ne i� yapt���m� sordular. Akademisyen oldu�umu s�yleyince biraz mahcup bir edayla “Hocam sorun yok, sizin kar�nca olabilece�inizi sand�k.” dediler.
Kar�nca m�? …
Habur G�mr�k Kap�s�nda kar�nca olmak? …
Eskiden ka�ak��, �imdi kar�nca
Asl�nda b�lgede ya�ayan biri olarak kar�ncan�n ne oldu�unu bilmiyor de�ildim. Sadece kar�nca oldu�umun san�lmas� bir an i�in ilgin� geldi. Eskiden ka�ak��l�k olarak an�lan bu ticaretin derin mazisi, Irak ve Suriye”nin bizden kopar�l�p araya s�n�rlar�n �izildi�i bir as�r �ncesine kadar gidiyor. Eski ka�ak��lar�n kat�r, e�ek ve atlarla hatta yaya olarak da�lar� ve may�nl� hudutlar� a�arak yapt�klar� ticaret, �imdi kar�nca ad� alt�nda, �a�a daha m�nasip �artlarda yap�l�yor. �llegal bir ge�im metodu olsa da, hem �imdi hem de ge�mi�te ama�, �� be� lokma ekmek paras� edinmekti. Arada bir fark var ki; eskiden e�ek ve kat�r s�rt�nda ka�ak��l�k yapanlar�n torunlar� o s�n�rlar� art�k pasaportlarla a��yor.
G�mr�k yetkilileri yolculuk yapt���m�z otob�ste ��phe unsuru tespit ettiklerinden olacak, otob�s� x-ray cihaz�na y�nlendirdiler. Bu, fazladan en az �� be� saat daha beklemek anlam�na geliyordu. �aresiz, bekleme b�l�m�ne ge�tik. Hem gelenlerin hem gidenlerin tela�l� kalabal���yla ana baba g�n� gibiydi ortal�k. K���n �etin so�u�u da i�in tuzu biberi oldu. Fakat s�z�ldaman�n bir manas� yoktu. Asl�nda i�ine d��t���m bu s�k�nt�l� durum, s�n�rdan g�n�birlik ge�ip duran kar�ncalar hakk�nda bilgi edinme f�rsat� sunmu�tu.
�zg�venli ko�u�turmalar�ndan ve �evreye vaziyet eden tav�rlar�ndan kimin kar�nca olabilece�ini kestirmek zor de�ildi. Az �tede bir bank�n etraf�nda k�melenmi�, kimi oturan kimi de ayakta bekleyen bir grup gen� dikkatimi �ekti. Yanlar�na sokulup okkal� bir selam verdim. �ncesinde uzaktan g�z g�ze gelerek birbirimizi s�zd���m�z gen�lerden birisi ba�ka bir kelam etmeme f�rsat b�rakmadan selam�m� al�p aya�a kalkt� ve yerini nazik�e bana verdi. Kendili�inden olu�an s�cak bir ortam vard�. Oturur oturmaz patavats�zca muhabbetin ortas�na dalarak “Gen�ler, siz kar�nca m�s�n�z?” dedim. Homurtulu bir g�l��le bir a��zdan “Evet kar�ncay�z abi.” diye cevap verdiler. Bu samimi ortam, hemen her �eyin sorulabilece�ine ve ayn� �ekilde her �eyin cevaplanaca��na i�aret ediyordu.
Kar�ncal���n detaylar�
Bana yerini veren gen�, yurtd���nda �niversite okumu�, diploma denklik sorunu ya�ad��� i�in kar�nca olmu�. �stelik Rus�a ve �ngilizce de biliyordu. Kendisi gibi �niversite okuyup atanamad��� i�in bu i�e girmi� �ok insan varm��. Bu tahsilli kar�nca, yapt�klar� i�in pek yasal olmad���n�, fakat b�lgenin ekonomisi biraz canlans�n diye nisbeten g�z yumuldu�unun fark�ndayd�.
Kar�ncalar, s�n�r� ge�tikten sonra s�n�r�n hemen dibindeki Zaho”da iniyorlar. Sigara, �ay, puro, i�ki gibi T�rkiye”den ucuz olan ne varsa al�p getiriyorlar. Giderken bo� olan valizler, d�n��te doldurulmu� oluyor. Getirilen her �r�n i�in bir kotas� var elbette. Mesela sigarada s�n�r �� karton, �ayda bir kilo. Fazlas�na el konuluyor. Telefon getirilecekse g�mr�k vergisi �demek laz�m. Bu y�zden sefere telefon olmadan ��k�l�yor. Oradan bir telefon al�nacak, kart tak�lacak ve normal telefon gibi g�mr�kten ge�irilecek. Sigara ve telefon b�y�k bir itinayla zulalan�r; ya� tenekesine, tabak aralar�na, mont kap��onuna, ara� stepnesine, valiz astar�na, �ikolata ve kahve kutular�na saklan�r. Tabi, tilki ne kadar hile bilirse kurt da o kadar yol bilir, derler. ��inde tecr�beli memurlar�n zulay� patlatmas� her zaman m�mk�n. Fakat kad�n kar�ncalar daha avantajl�. G�mr�kte bayan g�revli az oldu�undan daha rahat ge�iyorlar.
Kar�nca i�i son zamanlarda bir hayli yayg�nla�m��. Eskiden sadece s�n�ra yak�n Silopi ve Cizreliler bu i�i yaparken, halihaz�rda b�t�n b�lgeye yay�lm��. Hatta baz� �ehirlerden bunun i�in hususi otob�sler kald�r�l�yormu�. Bir kar�ncan�n ayda ortalama 10-15 defa s�n�rdan girip ��kt���n� ��reniyorum bu arada.
Duydu�um en ilgin� �ey “patron kar�nca” oldu. Me�er bu i�te de i��i-patron s�n�f� varm��. Irak”a gidip e�ya alacak paras� olmayanlar, tabir yerindeyse kiralan�yor. Patron olan, b�yle ki�ileri yevmiyeyle tutup e�ya getirtiyormu�. Yeme i�me de patrondan.
“Bu i�i onur duyarak yapm�yoruz”
C�mleler ne�e i�inde a��zlardan bir bir d�k�l�rken ilk kar�nca, ya�ad��� zorluklar� hat�rlay�p h�z�nlendi: Bu i�i onur duyarak yapm�yoruz abi! Bal�k istifi otob�slerde yolculuk yapt�klar�n�, onur k�r�c� muamelelere maruz kald�klar�n�, b�t�n mallar� kapt�r�p zarar etme riskiyle burun buruna olduklar�n�, pasaport s�ralar�nda, binlerce ki�i ve ara�la saatlerce, ba� d�nd�r�c� bir tela�la yaz�n kavurucu s�caklar�na ve k���n zemheri ayazlar�na g���s gerdiklerini uzun uzun anlatt�. Anla��lan o ki, ge�im belas� onlara kar�nca kadar bile de�erin verilmedi�i bu i�i yapt�r�yordu.
Sadece g�mr�k �al��anlar�ndan de�il normal halk taraf�ndan da horland�klar�n� i� ge�irerek belirttikten sonra �akayla kar���k ekliyor kar�ncalardan biri:
Bu uzun kuyruklar�n g�nah ke�isi olarak bizi g�r�yor herkes. Halbuki kar�ncalar, S�leyman Peygamber”in askerleri. Dokunulmas� ve zarar verilmesi en g�nah mahluklard�r kar�ncalar …
Source: