Nüfus, ekonomi, siyaset: İstanbul neden önemli?
Getty Imagesİstanbul ve üzerindeki gökkuşağıİstanbul, Ekrem İmamoğlunun tutuklanması ve takip eden eylemlerle sadece Türkiyenin değil dünyanın da gündemine taşındı.Mega kent, ekonomi başta olmak üzere çeşitli açılardan ülkenin kalbi konumunda.Siyasi olarak ise, özellikle 1990lı yıllardan bu yana, İstanbula hakim olan partinin Türkiyede iktidarın kapısını araladığı yönünde yaygın bir kanı var.Peki yurt içi ve dışında gözlerin çevrildiği İstanbul nasıl bir kent?İstanbulla ilgili merak edilenleri verilere dayanarak inceledik.İstanbulun nüfusu ne kadar?İki kıtaya yayılmış olan İstanbulun Anadolu yakası Kocaeli, Avrupa yakası ise Tekirdağ ile sınır konumunda.Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre İstanbulun nüfusu, 15 milyon 701 bin 602.Bu, Türkiye nüfusunun yüzde 18,33ünün İstanbulda yaşadığı anlamına geliyor.İstanbulda kimler yaşıyor?İstanbul kütüğüne kayıtlı olanların sayısı 2 milyon 152 bin 878 kişi.Kalanların kütükleri ise başka illerde bulunuyor.Yani İstanbulda milyonlarca başka şehirlerden gelen insan yaşıyor.Bu iller arasında en önde gelenler Sivas, Kastamonu, Ordu, Giresun, Tokat.Kentte en yaygın erkek ismi Mehmet, kadın ismi ise Fatma.2024te en çok verilen erkek bebek ismi Alparslan, en çok verilen kız bebek ismi ise Defne oldu.Getty ImagesKentteki Asya ve Avrupa yakalarını birbirine bağlayan 15 Temmuz Şehitler Köprüsüİçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığının verilerine göre ikamet izni ile Türkiyede bulunan yabancıların en fazla yaşadığı şehir 536 bin 370 kişi ile İstanbul.İstanbulda ayrı Türkiyede geçici koruma statüsü ile bulunan Suriyelilerin en fazla yaşadığı şehir de burası.Göç İdaresine göre kentte bu statüde 487 bin 831 Suriyeli bulunuyor.Göç ne durumda?İstanbula göçün hızı son yıllarda düşmüş görünüyor.Hatta 2020 ile 2023 arasında göç verileri negatif oldu.İstanbul 2020de yüzde 3,42, 2021de yüzde 1,44, 2022de yüzde 2,06, 2023te ise yüzde 10,71 oranında göç verdi.2024te yüzde 1,66 göç aldı.Eğitim düzeyi nasıl?Getty Imagesİstanbul, Türkiye ekonomisinin başkenti konumundaTÜİK verilerine göre İstanbulda ortalama eğitim süresi 10,1 yıl.Bu, 10,7 oranına sahip Ankaradan sonra ülkedeki en yüksek ikinci rakam.Şehirde yaklaşık 2,8 milyon kişi yüksekokul ya da fakülte mezunu.Yaklaşık 500 bin kişi ise yüksek lisans ve üzeri eğitim görmüş.Kentteki 198 bin 638 kişi okuma yazma bilmiyor.Nasıl bir ekonomik yapı var?TÜİKin Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) hesaplamalarına göre; 2023 yılında İstanbul 8 trilyon 60 milyar 358 milyon TL ile ülkede en yüksek GSYHye ulaştı.Yani İstanbul GSYHden yüzde 30,4 pay aldı.GSYHyi oluşturan faaliyetler incelendiğinde İstanbul; tarım, ormancılık, balıkçılık ile diğer hizmet faaliyetleri dışındaki faaliyetlerde ilk sırada yer aldı.İstanbulun farklı iş kollarında aldığı pay ise şöyle oldu:Bilgi ve iletişim faaliyetleri: Yüzde 64,8Finans ve sigorta faaliyetleri: Yüzde 62,5Mesleki, idari ve destek hizmet faaliyetleri: Yüzde 45,9Hizmetler sektörü: Yüzde 40,4İnşaat sektörü: Yüzde 28,9Gelir adaletsizliği ne kadar derin?Kişi başına GSYHde 2023 yılında Kocaeli 516 bin 460 TL ile ilk sırada yer aldı.Kocaeliyi, 510 bin 733 TL ile İstanbul izledi.Bununla birlikte gelir adaletsizliğinin en derin yaşandığı kent de İstanbul oldu.Toplumun en yüksek gelir elde eden yüzde 20sinin elde ettiği payın en düşük gelir elde eden yüzde 20sinin elde ettiği paya oranı şeklinde hesaplanan P80/P20 oranında İstanbul yüzde 7,7 ile en yüksek orana sahip.İstanbulda enflasyon ne durumda?Getty Imagesİstanbuldaki tarihi yardımadaİstanbul Planlama Ajansının (İPA) Şubat ayında yayımladığı araştırmasına göre kentte dört kişilik bir ailenin ortalama yaşam maliyeti 85 bin 453 TL.İPAya göre bu bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 54,47lik bir artış anlamına geliyor.İstanbul Ticaret Odasının (İTO) hesapladığı ve son olarak 1 Martta açıkladığı verilere göre kentin yıllık enflasyonu yüzde 45,35.TÜİK verilerine göre Şubat ayında ülke çapındaki yıllık enflasyon ise yüzde 39,05 olarak belirlendi.İstanbullular ne kadar mutlu?İPAnın Mart ayında yayımladığı İstanbul Barometresi araştırma raporunda katılımcıların yüzde 17,9u bazı ödemeleri yapamadığını ve borca girdiğini, yüzde 13,7si aslında pek geçinemediğini, yüzde 47,4ü kıt kanaat geçinebildiğini, yüzde 21i ise geçinebildiğini ve kenara da para koyabildiğini söyledi.Aynı raporda katılımcılara Şubat ayındaki duygu halleri soruldu, 10 üzerinden değerlendirmeleri istendi.Buna göre İstanbulluların ortalama stres seviyesi 6,3 olarak, kaygı seviyesi 5,9 olarak ölçüldü.Mart ayındaki yaşam memnuniyeti 4,8 ve mutluluk seviyesi 5,9 oldu.Büyükşehir bütçesi ne kadar?İBBnin 2024 yılı bütçesi 516 milyar Türk lirasıydı.26 Kasım 2024teki İBB Meclis toplantısında 2025 yılının bütçesi onaylandı.Buna göre İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel İşletmeleri Genel Müdürlüğü (İETT) ve İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSKİ) dahil belediyenin bütçesi 564 milyar TL oldu.İlçe belediyelerinin bütçesi ne kadar?Getty ImagesGalata Köprüsünde balık tutanlarİBB Meclisinde onaylandığı haliyle 2025 yılı ilçe belediye bütçeleri arasında en yüksek pay Esenyurtun oldu.Esenyurtun 2025 bütçesi 10 milyar 454 milyon olarak belirlendi.İlçeye 31 Ekim 2024 tarihinde kayyum atanmıştı.İkinci en büyük bütçeye sahip ilçe ise 10 milyar 300 milyon TL ile Şişli oldu.Bu ilçeye de 23 Mart tarihinde kayyum ataması yapıldı.Şişliyi sırasıyla Üsküdar, Küçükçekmece, Pendik, Sancaktepe ve Kadıköy izledi.En düşük bütçe ise 339 milyon TL ile Adalarınki oldu.Ne kadar seçmen var?İstanbulda en son yapılan seçimler 31 Mart 2024teki yerel seçimlerdi.İstanbul İl Seçim Kurulunun verilerine göre bu seçimlerde İstanbuldaki kayıtlı seçmen sayısı 11 milyon 314 bin 516 kişi oldu.Böylece aynı yıl yapılan cumhurbaşkanlığı ve genel seçimlere göre seçmen sayısı 36 bin 455 azaldı.Kentte en az seçmen 13 bin 682 ile Adalarda, en fazla seçmen ise 642 bin 455 ile Esenyurtta bulunuyor.İstanbul Büyükşehir Belediyesini uzun yıllar boyunca merkez sağ ve merkez sol partiler yönettikten sonra 1994te Refah Partisinin (RP) seçim başarısı ile Milli Görüş ve bu gelenekten gelen partilerin 25 yıllık yönetimi başladı.2019dan bu yana ise İBByi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) yönetiyor.Getty ImagesCumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 1994te RPden İBB başkanı seçilmişti.1963ten bu yana şehri kim yönetiyor?İstanbuldaki ilk belediye seçimleri 1963te yapıldı. Daha önce belediye başkanları iki dereceli bir sistemle belediye meclisi içinden seçiliyordu.1963te yapılan direkt seçimi Adalet Partisi (AP) adayı Nuri Eroğan, 1968deki seçimi ise yine APden Fahri Atabey kazandı.1973 seçimlerinde ise toplumcu belediyecilik anlayışıyla özdeşleşen CHPli Ahmet İsvan yüzde 63,6 oyla başkan seçildi.Bu rekor başka hiçbir başkan tarafından kırılamadı.1977de yine CHPli bir isim, Aytekin Kotil belediye başkanı seçildi.12 Eylül 1980 darbesi sonrasında 1984te Anavatan Partili (ANAP) Bedrettin Dalan, 1989da ise Sosyal Demokrat Halkçı Partili (SHP) Nurettin Sözen İstanbulun başına geçti.Getty ImagesEkrem İmamoğlu, 2019 ve 2024 seçimlerinde İBB başkanı seçildi.1994 yılında yeni bir dönem başladı.Bu seçimlerde merkez sağ ve merkez solda aday çokluğunun da etkisiyle, sürpriz bir yüksek oy alan Refah Partisi adayı Recep Tayyip Erdoğan aradan sıyrıldı.Erdoğan (RP) yüzde 25,2, İlhan Kesici (ANAP) yüzde 22,1, Zülfü Livaneli (SHP) yüzde 20,3, Bedrettin Dalan (Doğru Yol Partisi – DYP) yüzde 15,5, Necdet Özkan (Demokratik Sol Parti – DSP) yüzde 12,4 oy aldı.1999da da benzer bir durum yaşandı.ANAP adayı Ali Müfit Gürtunanun yüzde 22,4, DSP adayı Zekeriya Temizelin yüzde 20,2, CHP adayı Adnan Polatın yüzde 13,9, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) adayı Ahmet Vefik Alpin yüzde 7,3, DYP adayı Yalçın Özerin yüzde 3,8 oy aldığı seçimlerden Fazilet Partili (FP) Ali Müfit Gürtuna yüzde 27,5 oyla birincilikle çıktı.2002de AKPnin iktidara gelmesiyle Erdoğanın, İstanbulu alanın Türkiyeyi de alacağı yönündeki bir sözü siyasi analizlerde önemli bir referans noktası oldu.2004 seçimlerinde Adalet ve Kalkınma Partili (AKP) Kadir Topbaş, yüzde 45,3lik bir oy alırken rakibi CHPli Sefa Sirmen yüzde 28,9de kaldı.2009a gelindiğinde Topbaş, CHPli Kemal Kılıçdaroğluna karşı yarıştı. Topbaş yüzde 44,7, Kılıçdaroğlu yüzde 37 oy aldı.Getty ImagesİBB merkezinin bulunduğu Saraçhane, İstanbuldaki İmamoğlu protestolarının adresi oldu.2014 seçimlerinde Topbaşın rakibi bu kez CHPli Mustafa Sarıgül oldu. Topbaş yüzde 47,9, Sarıgül yüzde 40 oya ulaştı.2019 yerel seçimlerinde ise İBB yönetimi, 25 yıldan sonra el değiştirdi.Ekrem İmamoğlunun yüzde 48,8, Binali Yıldırımın yüzde 48,6 oy aldığı 31 Mart İBB seçimleri yenilendi.23 Hazirandaki seçimlerde İmamoğlu oyunu yüzde 54,2ye çıkarırken Yıldırımınki yüzde 45e geriledi.2024 seçimlerinde ise İmamoğlu yüzde 51,1 oy alırken rakibi Murat Kurum yüzde 39,6 oranında kaldı.Bu seçimlerde İBB Meclisindeki çoğunluk da CHPye geçti.İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu, hakkındaki yolsuzluk soruşturması kapsamında 23 Martta tutukland.
Source: Bbc Türkçe