Şam-SDG Anlaşması ve Türkiye: Temkinli iyimserlik
Trump”�n k�resel siyasette yaratt��� depremler, T�rkiye”nin kararl� duru�u ve �am-SDG anla�mas� gibi k�resel, b�lgesel ve yerel �artlar ter�r �rg�t�n�n yolun sonuna yakla�t���n� g�stermektedir. T�rkiye i�in sahada elin tetikte, masada ise g�z�n ter�r �rg�t�n�n hareketlerinde oldu�u bir s�rece tam anlam�yla giri� yapm�� durumday�z.
Ahmet Arda �ensoy/ T�rkiye Ara�t�rmalar� Vakf�, Ara�t�rmac�
Suriye”de devrim sonras� yeni �am y�netimi i� ve d�� politikada say�s�z g�ndem ve sorunla ilgilenirken i� politikada ba�l�ca hedef devlet otoritesinin t�m �lkede sa�lanmas� olmu�tu. Esed rejimi kal�nt�lar�n�n kalk��mas�, D�rzilerle m�zakereler gibi meselelerin yan�nda Suriye”nin kuzeydo�usundaki PKK/YPG i�gali de �am otoritesini tehdit eden ba�l�ca sorunlardan biri olmay� s�rd�rmekteydi. Bu do�rultuda Suriye devlet ba�kan� �ara ile Suriye Demokratik G��leri (SDG)”nin s�zde komutan� Mazlum Abdi aras�nda �am”da imzalanan anla�ma �nemli bir ad�m olmu�tur. Her ne kadar s�rpriz bir ad�m olarak g�r�nse de anla�man�n sebepleri, i�eri�i ve muhtemel etkileri d���n�ld���nde Suriye”de devrim sonras� s�re�te uygulanan politikalar�n do�al bir sonucu olarak ortaya ��kt��� s�ylenebilir.
Peki bu anla�ma T�rkiye i�in ne anlama geliyor? Anla�man�n kapsam�, uygulanmas� ve muhtemel sonu�lar�, T�rkiye”nin beklentilerini ne kadar kar��layacak? Bu sorulara cevap aramak, yaln�zca T�rkiye”nin pozisyonunu ve muhtemel ad�mlar�n� g�rmek i�in de�il, Suriye”de YPG i�galinin ve �lkenin gelece�ini �ng�rmek a��s�ndan da de�erli olacakt�r.
Anla�man�n i�eri�i ve anlam�
8 maddeden olu�an anla�mada ilkesel beyanlar�n yan� s�ra baz� somut ad�mlar yer al�rken bunlar�n hangi y�ntemle ger�ekle�tirilece�inde mu�lakl�klar bulunmakta. Anla�mada ilk dikkati �eken, SDG s�zde komutan� Abdi”nin herhangi bir unvan ile de�il yaln�zca ad� ile an�l�yor olmas�. Bu, �am”�n SDG”yi e�it bir akt�r olarak g�rmedi�i veya herhangi bir me�ruiyet atfetmedi�i �eklinde yorumlanabilir. Ayr�ca anla�mada yoruma a��k olmayan konular�n ba��nda i�gal alt�ndaki b�lgelere dair herhangi bir �zerklik vurgusu veya bunu �a�r��t�racak herhangi bir ima olmadan �am”�n otoritesinin kabul edilmi� olmas� geliyor. Dolay�s�yla ter�r �rg�t�n�n i� sava� boyunca pe�inden ko�tu�u ter�ristan projesi veya s�re� i�erisinde talep etti�i �zerk stat� gibi noktalardan b�y�k bir geri ad�m att��� g�r�l�yor.
Di�er taraftan anla�man�n 4. maddesiyle b�lgedeki t�m sivil ve askeri yap�lar ile s�n�r kap�lar�, havaalanlar�, petrol b�lgeleri ve hapishanelerin �am”a devredilecek olmas�, �am”�n savundu�u �niter Suriye yap�s�n� do�rudan yans�tan bir nokta. Bu maddenin anla�madaki tek somut nokta oldu�unu vurgulamak gerekiyor. Di�er maddeler e�it vatanda�l�k, sivil haklar gibi daha ilkesel uzla�� noktalar�n� vurgulamas� a��s�ndan �n�m�zdeki s�re�te yeni Suriye anayasas�n�n yaz�lmas� ve siyasi hayat�n in�as� a�amalar�nda bir ba�lama oturacakt�r. Dolay�s�yla anla�mada odaklan�lmas� gereken mesele, b�lgedeki sivil ve askeri kurumlar�n �am”�n kontrol�ne ge�mesi ve bu s�rada silahl� unsurlar�n nas�l bir y�ntemle merkezi orduya kat�laca�� �zerinde olacakt�r. Ve yine belirtmek gerekiyor ki 4. madde bu a��dan da a��k bir yol haritas� �nermemesi sebebiyle yoruma olduk�a a��k. Yani bu a��dan �ara ile Abdi aras�nda imzalanan bu anla�man�n sahip oldu�u mu�lak dil sebebiyle taraflar aras�nda bir iyi niyet beyan� ve anla�mazl�k noktalar�n� s�rece yayma uzla��s� oldu�unu s�ylemek yerinde olacakt�r.
Anla�man�n bir di�er �nemli noktas� ise i�eri�inden ziyade ba�lam� olmu�tur. ABD”de Trump”�n ba�kanl��� sonras� Suriye”den muhtemel �ekilme karar�, bu anla�man�n hem sebeplerinden hem de sonu�lar�ndan biri olarak s�ylenebilir. ABD”nin �ekilmesi sonras� ter�r �rg�t�n�n sahada yaln�z kalma riski sebebiyle b�yle bir anla�maya taviz vererek raz� oldu�u, ABD”nin de bu y�nde bir te�vi�i oldu�u s�ylenmektedir. Di�er taraftan T�rkiye, L�bnan ve Irak”�n ge�ti�imiz g�nlerde DEA�”a kar�� ortak istihbarat ve operasyon mekanizmas� kurma ad�m�, ter�r �rg�t�n�n elinden son kozunu da alarak hem bu anla�may� tetiklemi� hem de ABD”nin muhtemel �ekilme s�recini h�zland�rm��t�r. Dolay�s�yla bu ba�lamda anla�ma �am a��s�ndan otoritesini g��lendiren bir zaferi, YPG ter�r�n�n ana g�vdesini olu�turdu�u SDG i�in ise tavizler verdi�i bir geri ad�m� i�aret etmektedir.
T�rkiye”nin pozisyonu
Suriye i� sava��, ge�en 14 y�lda masada imzalanan ancak �e�itli sebeplerle sahada uygulanmayan say�s�z anla�mayla doludur. Bunlardan belki de en me�huru, 2013 y�l�nda ABD ile Rusya aras�nda, Esed rejiminin elindeki kimyasal silahlar�n denetlenmesi ve imha edilmesine y�nelik olan anla�mayd�. Bu anla�maya g�re rejimin elindeki kimyasal silahlar�n imha edildi�i s�ylense de Esed rejiminin bu anla�madan sonra da onlarca kez kimyasal silah kulland��� belirlenmi�ti. Di�er yandan, Suriye”de sahada uygulamaya ge�en anla�malar�n ise yeni �at��malar ve oldubittiler ile suistimal edildi�i ve anlams�z hale geldi�i de bir�ok �rnek bulunuyor. �rne�in, her ne kadar Suriye”de tek etkin siyasi m�zakere s�reci olsa da Astana M�zakerelerinde Rusya ve �ran”�n �dlib ve muhalif b�lgelere sald�r�lar konusunda verdi�i s�zler ve yap�lan ate�keslere ra�men f�rsat�n� buldu�unda yeni operasyonlara ba�lad��� �ok say�da ihlal ya�anm��t�. Veya Bar�� P�nar� Harek�t� sonras� Rusya ve ABD ile var�lan uzla��da taraflar�n T�rkiye”ye s�z verdi�i ad�mlar� hi�bir zaman atmad�klar� bir stat�ko olu�mu�tu.
Bu �rneklerde oldu�u gibi �am SDG anla�mas�n�n da en �nemli noktas�, sahada ne d�zeyde uygulanaca�� ve ter�r �rg�t�n�n anla�mayla �zerine y�klenen �devlerini ne kadar yerine getirece�i olacakt�r. T�rkiye”nin anla�maya yakla��m� ve s�re�te oynayaca�� rol de tam olarak bu noktada devreye girmektedir. Anla�mayla �am”�n otoritesinin teyit edilmesi, petrol b�lgelerinin teslim al�nacak olmas� ve �zerklik gibi bir ihtimalin ortadan kalkmas� sebebiyle tedbirli iyimserlik, �n�m�zdeki s�re�te T�rkiye”nin pozisyonunu a��klayan en do�ru yakla��m olacakt�r.
Belirtmek gerekir ki T�rkiye bu anla�man�n bir taraf� de�il. Yani bu anla�ma T�rkiye”nin Suriye”ye y�nelik politikas�, ter�rle m�cadele yakla��m� gibi noktalarda kendisini s�n�rlayan veya ba�layan bir durum yaratmamakta. Di�er taraftan bu anla�ma �am taraf�ndan T�rkiye”nin taleplerini kar��lamak amac�yla yap�lmam�� olsa da T�rkiye”nin talepleri ve k�rm�z� �izgileriyle �eli�en hi�bir maddenin veya iman�n bulunmuyor olmas�, T�rkiye”nin anla�madan bir kazan�m� olarak okunabilir. Dolay�s�yla T�rkiye bir yandan anla�man�n eksiksiz, belirtilen takvim �er�evesinde ve ter�r �rg�t� taraf�ndan suistimal edilmeden uygulanmas� i�in deste�ini ortaya koyarken di�er taraftan ter�r �rg�t�ne y�nelik askeri ve istihbari operasyonlar�na devam edecektir. Bu da anla�man�n uygulanmas� i�in ter�r �rg�t�ne bask�n�n s�rd�r�lmesi a��s�ndan de�erli bir nokta olacakt�r.
Riskler ve muhtemel senaryolar
Bu anla�ma, ge�ti�imiz g�nlerde eski rejim unsurlar�n�n kalk��mas�n�n bast�r�lmas� ve D�rzilerle de anla�maya var�lmas�yla birlikte d���nd���nde �am a��s�ndan �nemli bir zaferi simgelemektedir. Suriye”de say�s�z sorundan belki de en acil ve y�k�c� olan� �lkenin b�l�nme riskidir. Bu geli�meler ve anla�malar sonucunda bu riskin b�y�k oranda ortadan kald�r�ld��� s�ylenebilir. Dolay�s�yla �am”�n siyasi olarak g��lenmesi ve elinin rahatlamas�n�n di�er alanlara da �nemli etkileri olmas� muhtemel. Ancak bu zafere ra�men bu sorunlar�n tam anlam�yla ��z�ld���n� s�ylemek i�in de hen�z olduk�a erken. Suriye”de istikrarl� bir siyasi otorite ve merkezi bir askeri g�c�n bulunmas�na kar�� olan �srail ve �ran gibi b�lgesel akt�rlerin D�rziler, YPG ve Nusayriler �zerinden s�reci baltalamak isteyece�i a��kt�r. �srail”in Hermon Da�� �evresinde devam eden i�gali, D�rzilerin hamisi gibi davranarak kendine Suriye siyasetine m�dahale alan� a�ma �abas� ve YPG ile yak�n temas� d���n�ld���nde, s�rece en b�y�k tehdidi olu�turdu�u s�ylenebilir. �ran”�n da Esed rejiminin devrilmesiyle b�y�k bir yenilgi almas� sonras� yeni y�netime kar�� hem YPG ile ili�ki kurma �abas� hem de eski rejim unsurlar�n� k��k�rtmas� ile �srail”e benzer bir rol oynad��� g�r�lmektedir.
Di�er taraftan, var�lan anla�man�n mu�lak ifadeleri ve kriz konular�nda net bir yol haritas�na dayanm�yor olmas� da s�re� i�erisinde taraflar�n farkl� yorumlar�na ve dolay�s�yla anla�man�n ��kmesine sebep olabilir. �zellikle SDG”nin ana g�vdesini olu�turan PKK/YPG ter�r unsurlar�n�n silah b�rakmak veya bireysel olarak �am otoritesi alt�na girmekten geri ad�m ataca�� durumlarda veya ter�r �rg�t�n�n suistimalleri ve oyalama taktikleri g�r�ld���nde askeri gerginli�in artmas� ka��n�lmaz olacakt�r. Bu noktada SDG”nin i�erisindeki Arap gruplar�n �am ile anla�arak merkezi otoriteye kat�ld���, F�rat”�n do�usundaki Arap b�lgelerin de y�netiminin h�zl�ca �am”a devredildi�i senaryoda ter�r unsurlar� ve ter�r �rg�t�n�n ideolojik anlamlar da y�kledi�i Ayn el Arab gibi T�rkiye s�n�r�na yak�n �ehirlerde anla�man�n nas�l uygulamaya ge�ece�i kritik olacak. Bu b�lgelerde sorunlarla kar��la��lmas� durumunda ise hem Ankara”n�n hem de �am”�n askeri ��z�mlere ba�vurma se�ene�ini de haz�r bulundurdu�unu g�rmek gerekir. E�er b�yle bir senaryo ya�an�rsa, Arap unsurlar�n ayr�lmas�yla PKK/YPG”nin tam olarak a���a ��kaca��, ABD”nin de o s�re�te Suriye”den �ekildi�i s�re�te ter�r �rg�t�n�n hayatta kalmas�n�n imk�ns�z oldu�u bir d�zlemi g�rmemiz de olduk�a muhtemeldir.
Sonu� olarak Suriye devrimi, �lkede �ok b�y�k de�i�ikliklere sebep oldu�u gibi PKK/YPG”yi de k��eye s�k��t�ran bir etki yaratt�. Bu anla�ma da hem ter�ristba��n�n ter�r �rg�t�ne �a�r�s� �zerinden y�r�yen T�rkiye i�erisindeki g�ndem hem de Suriye devriminin olu�turdu�u �artlarda YPG”nin yeni s�rece raz� olmak zorunda kald���n� g�steren �nemli bir sonu� olarak okunabilir. Ancak bu anla�man�n tek ba��na YPG”yi elimine edece�i ve ter�r sorununu ��zece�ini de beklememek gerekir. Bu y�zden de s�rece iyimser bakarken temkinli ve tetikte beklemenin T�rkiye a��s�ndan en do�ru yakla��m oldu�u g�r�lmektedir.
K�sacas� Trump”�n k�resel siyasette yaratt��� depremler, T�rkiye”nin kararl� duru�u ve �am-SDG anla�mas� gibi k�resel, b�lgesel ve yerel �artlar ter�r �rg�t�n�n yolun sonuna yakla�t���n� g�stermektedir. Ter�r �rg�t�n�n bu denklemi ne kadar okuyabildi�i ise sorunun askeri veya siyasi ��z�m y�nteminin ne olaca��n� belirleyecektir. Yani T�rkiye i�in sahada elin tetikte, masada ise g�z�n ter�r �rg�t�n�n hareketlerinde oldu�u bir s�rece tam anlam�yla giri� yapm�� durumday�z.
aasensoy@turkiyearastirmalari.org
Source: