Türkiye”nin AB güvenliğindeki kritik rolü
T�rkiye”nin i�erisinde yer almad��� herhangi bir savunma ve g�venlik mekanizmas� AB �lkelerini daha da savunmas�z b�rakacakt�r. Bundan dolay� yeni d�nemde AB”nin T�rkiye”yi de i�ine alan yeni bir savunma ve g�venlik mekanizmas�n� in�a etme yolunda �nemli ad�mlar ataca�� �ng�r�lmektedir.
Zeki Korkutata/ AK Parti Bing�l Milletvekili
Son y�llarda k�resel g�venlik dengeleri h�zla de�i�irken, Avrupa”n�n savunma politikalar� da yeni s�namalarla kar�� kar��ya kalmaktad�r. ABD”nin NATO”ya olan ba�l�l���n� sorgulayan s�ylemleri, Rusya-Ukrayna Sava��”n�n yaratt��� tehdit ve AB”nin kendi askeri kapasitesini art�rma �abalar�, k�tan�n gelecekteki g�venlik mimarisini yeniden �ekillendirme ihtiyac�n� do�urmaktad�r. Bu s�re�te T�rkiye, jeostratejik konumu, askeri kapasitesi ve diplomatik etkinli�iyle Avrupa g�venli�inin vazge�ilmez bir akt�r� olarak �ne ��kmaktad�r.
Transatlantik ili�kileri zay�fl�yor
7 Mart 2025″te Beyaz Saray”da Rusya-Ukrayna krizine d�n�k a��klamalarda bulunan Trump AB �lkelerinin savunmas�na y�nelik bir soru kar��s�nda “E�er �deme yapmazsan�z sizi savunmayaca��z dedim. Bunu 7 y�l �nce s�yledim ve bu y�zden y�z milyonlarca dolar �dediler. Dediler ki e�er bor�lu olsayd�k bizi savunur muydunuz? Hay�r, savunmazd�m dedim.” ifadesini kulland�. Trump b�ylelikle NATO”nun temelini olu�turan 5. ve 6. maddeleri uygulamayaca��n� a��k�a ilan etmi� oldu. Bu maddeler, bir NATO �yesine sald�r� durumunda t�m �yelerin ortak savunma yapmas�n� �ng�rmektedir. Daha a��k bir ifade ile Trump olas� bir sald�r� durumunda Avrupa �lkelerini yaln�z b�rakabilece�ini ifade etmi�tir.
Esas�nda Trump”�n birinci d�neminde de NATO”ya y�nelik ele�tirileri vard�. �ubat 2024 se�im kampanyas� d�neminde yapt��� bir a��klamada, tekrar se�ilmesi halinde Rusya”y� NATO �yeli�inin faturas�n� �demeyen �lkelere sald�rmaya te�vik edebilece�i uyar�s�n� yapm��t�. Trump a��klamas�nda bir Avrupal� liderin “Faturam�z� �deyemezsek ve Rusya bize sald�r�rsa ne yapars�n�z?” diye sordu�unu, ona yan�t olarak “Sizi korumaya gelmeyiz. Hatta Rusya”n�n diledi�ini yapmas� i�in onlar� te�vik ederim” dedi�ini aktard�. Her ne kadar ABD”nin NATO”dan �ekilmesi �imdi g�ndemde de�ilse bile herhangi bir sald�r� durumunda Washington”un AB �lkelerini savunmaya gelip gelmeyece�i bug�n itibariyle tart��mal� hale gelmi� bulunmaktad�r. Dolay�s�yla Trump”�n a��klamalar� ile NATO ve ortak savunma konular�nda ya�anan ayr��ma ve tart��malar Transatlantik ili�kilerinin gelecek d�nemde daha da zay�flayaca��na i�aret etmektedir.
AB kendi ordusunu kurabilir mi?
II. D�nya Sava��”n� izleyen d�nemde Bat� Avrupa �lkeleri bir yandan kendi aralar�nda bir askeri pakt kurmaya �al���rken di�er yandan SSCB tehdidine kar�� ABD ile ortak hareket etmeye e�ilimindeydi. 1948″de Fransa ve �ngiltere”nin deste�iyle Bat� Avrupa �lkeleri Bat� Avrupa Birli�i”ni (BAP) kurdular. 1949″da ise Washington Antla�mas� ile Kuzey Atlantik Pakt� Te�kilat�”n�n (NATO) kurulu�una imza att�lar. NATO”nun kurulmas�ndan bir y�l sonra Frans�zlar Almanlarla birlikte ortak bir Avrupa ordusu kurulmas�na d�n�k Avrupa Savunma Toplulu�u projesini �ne s�rd�. Ortak ordu kurulmas� y�n�ndeki giri�imler 1954″de Fransa parlamentosu taraf�ndan reddedildi.
So�uk Sava� y�llar�nda ABD Bat� Avrupa �lkelerinin savunma ve g�venliklerini NATO arac�l���yla sa�layan ba�at akt�r oldu. Ancak SSCB”nin ��kt��� 1990″larda Avrupa �lkeleri bir kez daha savunma ve g�venlik alan�nda ortak hareket edilmesi fikrini canland�rmaya �al��t�. 19 Haziran 1992″de Bonn”da toplanan BAB Bakanlar Konseyi, toplant�n�n ard�ndan, Petersburg Deklarasyonu”nu yay�nlam�� ve b�ylece BAB �yesi devletler mevcut askeri �niteleri, askeri konvansiyonel g��lerini BAB otoritesine tahsis etmeyi deklere etmi�lerdir.
Ancak 90″l� y�llarda ba��ms�z bir Avrupa Ordusu kurma �abalar� ba�ar�s�z oldu ve NATO”ya olan ba��ml�l�k s�rd�. �zellikle T�rkiye”nin aday �lke ilan edildi�i Aral�k 1999 Helsinki Zirvesi”nde ise, AB liderleri NATO”dan ba��ms�z uluslararas� krizlere m�dahale edebilme kapasitesinin olu�turulmas� y�n�nde kararlar ald�.
2000″li y�llarda Avrupa Acil M�dahale G�c� olu�turulmas�na d�n�k ad�mlar at�ld� ve bunun i�in her �lkeye d��en askeri yard�m miktar� belirlenmi�ti. Buna g�re, �ngiltere 30 bin asker, 72 sava� u�a�� 18 sava� gemisiyle, Almanya, Fransa ve �talya 12″�er bin askerle; �spanya 6 bin askerle ve L�ksemburg 100 askerle bu g�c� destekleyecekti. Ancak �ye �lkelerin kendi aralar�nda olu�turmaya �al��t�klar� ortak ordu yap�s� belli �l��lerde zaten vard�: Bel�ika, Fransa, Almanya, �spanya ve L�ksemburg”un dahil oldu�u “Eurocorps” ile �ngiltere-Hollanda ortak deniz g�c�. Ancak s�z konusu yap�lar hem NATO”ya alternatif de�ildi hem de kapasite ve etkinlik olarak olduk�a zay�ft�.
Bu ba�lamda Trump”�n NATO”ya y�nelik ��k��lar�n�n ve Rusya-Ukrayna Sava��”n�n Avrupa”ya yay�lmas� olas�l���n�n, AB �lkelerini askeri alanlarda daha h�zl� ad�m atmaya y�neltece�i a��kt�r.
En b�y�k g�venlik s�namas�
Cumhurba�kan� Erdo�an 10 Mart”ta Ukrayna”da ya�anan ABD-Avrupa krizi ve NATO ba�lam�ndaki s�ren tart��malar �zerine yapt��� a��klamada “Avrupa Birli�i”yle ili�kilerimizi ortak ��karlar temelinde, kar��l�kl� sayg�y� esas alan, tam �yelik hedefine odaklanan bir bak�� a��s�yla geli�tirmek istiyoruz. Avrupa Birli�i, yak�n zamandaki en b�y�k g�venlik s�namalar�ndan birini y�netmeye �al���yor. Avrupal� dostlar�m�z�n yeniden �ekillenen d�nyada yeni T�rkiye”nin rol�n� kavramalar�, stratejilerini de buna g�re belirlemeleri temennimizdir” ifadelerini kullanm��t�.
Nitekim NATO”nun d���nda bir Avrupa g�venlik ve savunma kimli�inin geli�tirilmesinin g��l�klerinin fark�nda olan AB �lkeleri T�rkiye”nin de i�erisinde yer ald��� askeri yap�lar�n kurulmas� y�n�nde ciddi bir s�nama ile kar�� kar��yad�r. Zira bunun �nc� ad�mlar� zaten 2000″lerde at�lm��t�. 2000″deki Feira Zirvesi”nde Avrupa Konseyi”nin NATO”nun imkanlar�n� kullanan bir harek�t ba�latma karar� almas� durumunda AB”ye �ye olmayan NATO �lkelerinin de (T�rkiye-Norve� ve �zlanda) harekata kat�lmalar�na imk�n veren kararlar al�nd�. 2002 tarihinde de T�rkiye BAB”a ortak �ye oldu. T�rkiye ayr�ca 1992″de kurulan ve 1995″de operasyonel kapasiteye kavu�an Avrupa Kolordusuna (Eurocorps) davet edildi. B�ylelikle II. D�nya Sava�� sonras� NATO d���nda T�rkiye ilk kez resmi olarak AB �lkelerinin savunma ve g�venlik mekanizmalar�na dahil oldu.
Bu ba�lamda T�rkiye”nin, AB”nin ortak d�� politika ve g�venlik politikalar�ndaki kurumsal rol�, �nemli askeri kapasitesi ve co�rafi konumu, So�uk Sava� sonras� d�nemde AB i�in vazge�ilmezdir. Di�er bir deyi�le T�rkiye, NATO, Kafkasya, Orta Asya ve Hazar petrolleri ve gaz� i�in ge�i� yollar� dahil olmak �zere, Akdeniz ve Ortado�u”nun g�venlik sistemi i�erisinde, Avrupa K�tas� a��s�ndan �nemli olan hemen her sorunun birle�me noktas� �zerinde durmaktad�r.
D�rt kritik rol
T�rkiye”nin Avrupa g�venli�indeki d�rt kritik rol� ��yle s�ralanabilir:
Birincisi, Avrupa g�venli�inin, Suriye, Irak ve Filistin”i de i�ine alan Ortado�u”da ��kan kar���kl�klardan olumsuz etkilenme durumu ile ilgilidir. Nitekim Suriye krizi, AB”nin g�venli�inin Ortado�u”da ya�anan �at��ma ve istikrars�zl�klardan ba��ms�z olmad���n� g�stermi�tir. Suriye �� Sava��”ndan kaynakl� ya�anan g��men krizi AB �lkelerinde siyasal iktidarlar�n de�i�mesine yol a�m��t�r. Dolay�s�yla, T�rkiye”nin askeri imk�n ve olanaklar�yla i�birli�i i�inde olunmas� Bat� ittifak�n�n g�venlik ve istikrar� a��s�ndan olduk�a �nemlidir.
�kincisi, SSCB”nin da��lmas� sonras� b�lgede ortaya ��kan istikrars�zl�k ve �at��ma alanlar� ba�lam�nda de�erlendirilebilir. �zellikle Rusya-Ukrayna Sava�� do�rudan AB �lkelerinin g�venli�ini tehdit edecek d�zeyde yay�lma �zelli�i ta��maktad�r. T�rkiye olmadan AB �lkelerinin Kafkasya ve Orta Asya”n�n g�venlik ve istikrar�na katk� sa�lama kapasitesi d���kt�r ve bu b�lgeden gelebilecek tehditleri tek ba��na bertaraf edebilmesi olduk�a g��t�r. T�rkiye, AB”nin irrasyonel politikalar y�r�tmesini engelleyebilir ve b�lgenin istikrar ve g�venli�ine olumlu katk�lar sa�layabilir.
T�rkiye”nin jeo-stratejik a��rl���n�n ���nc� boyutu ise G�ney Do�u Avrupa ve Balkanlardaki rol� ile ilgilidir. Bu b�lge 1990″larda Avrupa”n�n g�venlik ve istikrar� a��s�ndan en ciddi sorunlara kaynakl�k etmi�tir. T�rkiye”nin Balkanlar”daki rol�, 1992-95 Bosna krizi ve 1998-99 Kosova krizinde �n plana ��kt�. T�rkiye her iki krizde de b�y�k insani yard�m sa�lad�, birliklerini NATO ve BM komutas� alt�nda g�reve g�nderdi ve bir�ok m�lteciye ev sahipli�i yapt�. Ayr�ca T�rkiye, NATO”nun Bosna”n�n Stabilizasyon G�c�”ne 1300 asker ve 26 polis memuru ile katk�da bulundu ve Kosova”daki KFOR”da da 940 subayla g�rev ald�.
Bununla beraber T�rkiye”nin Balkanlardaki ekonomik ve tarihi/k�lt�rel geri plan� da g�z ard� edilebilecek d�zeyde de�ildir. Dolay�s�yla Balkanlar�n g�venli�i ile ilgili planlarda hem askeri hem de ekonomik maliyet d���n�ld���nde T�rkiye”nin Avrupa g�venli�ine sunaca�� katk� �ok daha b�y�k olacakt�r. T�rkiye, AB”nin Balkan politikas�na askeri, siyasi ve iktisadi katk�da bulunma potansiyeline sahiptir.
D�rd�nc� husus ise T�rkiye”nin, Avrupa”n�n enerji koridoru �zerindeki tart��mas�z konumudur. Nitekim y�llard�r Ortado�u petrol�n�n ta��nmas� ve g�venli�inde T�rkiye”nin �nemi bilinmektedir. SSCB”nin da��lmas�ndan sonra ortaya ��kan enerji kaynaklar�n�n–do�algaz ve petrol�n- g�venli ve istikrarl� bir �ekilde Bat� pazarlar�na a��lmas� konusundaki rol� yads�namaz.
Dolay�s�yla Trump”�n son d�nemde NATO ve AB”nin savunmas�na d�n�k s�ylemleri dikkate al�nd���nda, AB �lkelerinin, T�rkiye”yi de i�ine alan yeni bir g�venlik ve savunma anlay���na y�nelmelerinin de �tesinde tam �yelik s�re�lerinde yeni ad�mlar atmas� beklenmektedir. T�rkiye”nin AB”ye tam �yelik s�recinin ba�ar� ile sonu�lanmas� bir yandan Balkanlar, Orta Asya ve Kafyasya ile Ortado�u �lkelerinin istikrar�na, ekonomik geli�mi�li�ine ve refah�na katk� sa�layacak di�er yandan da AB”nin g�venlik ve istikrar aray���na cevap vermi� olacakt�r.
T�rkiye”nin i�erisinde yer almad��� herhangi bir savunma ve g�venlik mekanizmas� AB �lkelerini daha da savunmas�z b�rakacakt�r. Bundan dolay� yeni d�nemde AB”nin T�rkiye”yi de i�ine alan yeni bir savunma ve g�venlik mekanizmas�n� in�a etme yolunda �nemli ad�mlar ataca�� �ng�r�lmektedir.
Ayr�ca ABD-�in ticaret sava�� ve Rusya”n�n yapt�r�mlarla izole edilmesi, Avrupa i�in yeni ekonomik ortaklar aray���n� h�zland�rmaktad�r. T�rkiye”nin dinamik ekonomisi ve Avrupa ile entegre sanayi yap�s�, AB”ye yeni ticaret f�rsatlar� da sunabilir.
T�rkiye”nin AB”ye sunabilece�i katk�lar, sadece ekonomi ve g�venlik alanlar�nda de�ildir. T�rkiye-AB ortakl���, d�nya siyasetinde yeni dengeler olu�turabilecek bir g�� merkezi haline gelebilir.
Source: